الاثنين، 28 نوفمبر 2011

احياء ذكرى اعدام الضباط الكورد الاربعة 1947


                           ساخكرنا بيرةوةريا سيَدارةدانا ضوار ئةفسةريَن كورد
                (مستةفا خوشناو، عيزةت عةبدولعةزيز، خةيرولا عةبولكةريم، مةحمةد  مةحموود قودسى)
فرهاد محمد احمد
 ماموستا ل زانكويا دهوك، كوليذا ئادابىَ
بابةتىَ رولىَ ضوار ئةفسةريَن كورد ل ديف بيَزانينيَن مة نة كةفتية بةر باس و ظةكولينةكا ئةكاديمى ورولىَ وان يىَ كاريطةر دميَذويا كوردى دا ث تيَر وتةسةلى نة هاتية نظيَسين، هةذى طوتنىَ ية ل ظيَرىَ بيَذين نامةيةكا ماستةرىَ يا ل دور رولىَ ئةفسةريَن كورد هةى ث ناظىَ ( رولىَ ئةفسةريَن كورد يىَ سياسى ورةوشةنبيرى دنافبةرا 1921-1945) ذلايىَ مةحمةد عةبدولا كاكة سورى ظة هاتية نظيَسين، بةلىَ ب دريَذى نة ضوية دناف بابةتىَ ضوار ئةفسةريَن كورد دا، بةلكو ث شيَوةيةكىَ طشتى رولىَ هةموو ئةفسةريَن كورد داية دياركرن دناف قوناغا دياركرى دا، لةوا طةلةك ثيَزانين تومارنةكرينة ل دور رولىَ ظان ضوار ئةفسةرا.ذبو ظىَ يةكىَ مة ب فةر زانى ظى كورتة ظةكولينىَ بنظيسين ذبو دياركرنا رولىَ وان يىَ كاريطةر دبزاظا رزطارى خوازا كوردى دا ديسا وةك بيرئينانةك بوساخكرنا روذا سيَدارةدانا وان ل 19 حوزيرانىَ سالا 1947 .
 هةذى طوتنىَ ية ل ظيَرىَ بيَذين بو يةكةم جار ئةف بيرةوةرى ية هاتة ساخكرن لسةر روثةليَن روذناما رزطارى، زمان حالىَ ثارتى ديموكراتى كوردستان، دهذمارا (17 و 18) كانينا دووىَ وشواتا سالا 1948. وثشتى ثةرثابوونا شورةشا 14 تيرمةهىَ وئاشكرابوونا ثارتى بشيَوةيةكىَ بةرفره ئةف بيرةوةرى ية ساخ دكر بو نمونة روذناما خةبات ئةوا ب شيَوةيةكىَ ئاشكرا بةلاظةبووى ل 4 نيسانىَ سالا1959 هذمارا خو يا (14) كة (16) لاثةربوو هةموو تةرخانكربوو بو ساخكرنا ئةظىَ بيرةوةرى يىَ، مانشيَتىَ وىَ يىَ سةرةكى بناظىَ ( نمرى بو شةهيدانى كوردستان) ول ذيَردا دةقىَ وىَ وةسيةتىَ بةلاظةكربوو ئةوا ضوار ئةفسةرا ل دويف خو هيَلاى وثيَشكيَشى طةلىَ كورد كرى كو دبيتة جارا ئيَكىَ ئةف بةلطةنامة بكةظيتة بةردةستيَن خوينةران. 
كاودانيَن شةرىَ جيهانيىَ دووىَ (1939- 1945) وكارتيَكرنا وىَ لسةر عيَراقىَ و كوردستانىَ هةمى هوكار ثةيداكرن كورد ب شيَوةيةكىَ طةرم داخازا مافيَن رةواييَن خو بكةن، ذئاليةكىَ ظة ل ظى دةمى بزاظةكا سياسيا خورد ل كوردستانىَ دهاتة كرن و ضةندين كومةليَن سياسى هاتن دامةزراندن وةكى (هيوا ، رزطارى ، شورةش)، ييَن كو رولةكىَ باش ديتين دهوشياركرنا مللةتىَ كوردا . ذئالايةكىَ ديظة و ذئةنجامىَ نةطرنطى ثيَدانا حكومةتيَن عيَراقىَ ييَن ئيَك ل دويف ئيَكىَ ب كوردستانىَ وبيَبةهركرنا وىَ ذهةر ثروذةكىَ ثيَشظةضونىَ وطةشةثيَدانىَ، دةنطىَ مللةتىَ كورد بةرز بوو ب سةروكاتيا مةلا مستةفا بارزانى وشورةشا بارزان يا دووىَ دةسثيَكر، بظىَ ضةندىَ بةرثةرةكىَ نى ظةبوو دديروكا بزاظا رزطارى خوازا مللةتىَ كوردا.
                رولىَ ئةفسةريَن كورد دشورةشا بارزان دة سالا 1943 دياربوو، ل دةمىَ نورى سةعيدى وةزارةتةكا نى ل 25 كانينا ئيَكىَ سالا 1943 ثيَكئيناى وسىَ وةزيريَن كورد تيَدا دةست نيشانكرين، ئةوذى ئةحمةد موختار بابان وةزيرىَ داد، عومةر نةزمى وةزيرىَ نافخو، و ماجد مستةفا وةزيرىَ بىَ وةزارةت يىَ كو هاتى دةست نيشانكرن داكو دان وستاندنا دطةل مةلا مستةفا بارزانى بكةت. هةذى طوتنىَ ية بيَذين ئةظة ئيَكةمين جارة حكومةتا عيَراقىَ طوهداريا سةركردةكىَ كورد بكةت ذبو ديتنا ضارةيةكىَ بو كيَشا كوردى ل عيَراقىَ.
                داكو حكومةتا عيَراقىَ ظيانا خو بو ضارةسةركرنا كيَشا كوردى دياربكةت، ل دويف داخازا ماجد مستةفاى برياردا ل 27كانينا دووىَ سالا 1944ضةند ئةفسةريَن كورد بهيَنة دامةزراندن ل دةظةرايَن كوردى وةك ئةفسةريَن ثةيونديدار(ضباط ارتباط)، ئةو ئةفسةر ذى ئةظة بوون:
1-    عةقيد ئةمين رةواندزى ل دةفةرا رةواندزىَ
2-    نةقيب سةيد عةزيز سةيد عةبدولا ل ميَرطةسورىَ
3-    نةقيب ميرحاج ئةحمةد ل ئاكرىَ
4-    نةقيب مستةفا خوشناو ل بارزان
5-    رائيد عزةت عةبدولعةزيز ل بلىَ
6-    نةقيب مةجيد عةلى ل ئاميَدى يىَ
7-    نةقيب فوئاد عارف ل ثشدةر
كار وئةركيَن هةريةك ذئةفسةريَن كورد هاتن دةست نيشانكرن لدةظةريَن وان وةكى ثاراستنا ئيَمناهى يىَ ل دةظةرىَ وليَكنيزيكرنا بوضونان دناف بةرا حكومةتىَ وسةركردايةتيا شورةشىَ ذ طرنكترين كاريَن وان بوون.
        ل دور دامةزراندنا ظان ئةفسةران مةسعود بارزانى دبيَذيت:" دامةزراندنا ئةظا ئةفسةرا بوو جهىَ دلخوشيا خةلكىَ ناوضا بارزان و هةمى خةلكىَ كوردستانىَ، وهاتة هذمارتن وةك ثيَنطاظةكا طةلةك باش ذلايىَ حكومةتىَ بةرةف ئاشتى يىَ .بةلىَ مةعروف ضيائوك دبيَذيت :" دةريَخستنا ظىَ بريارىَ شاشيةك بوو حكومةتا عيَراقىَ كةفتى تيَدا، ضونكى ثةيوةنديا ئةفسةريَن كورد ب سةركردايةتيا شورةشىَ موكم بوو ول دوماهيىَ بو ئةطةرىَ سيَدارةدانا وان". ب راستى نظيَسينا ميَذوويىَ ل دويف زانينا ئةنجاما يا دروست نينة ضونكى ضيَدبوو ئاشتى ذى هاتبا بةر قراكرن ومافيَن كوردى ذى  هاتبان ب دةست ظة ئينان.
        بارودوخىَ بةغدا هاتة طوهارتن و وةزارةتا نورى سةعيدى هةلوةشيا ول شوينا وىَ وةزارةتةكا نوىَ ب سةروكاتيا حةمدى ثاضةضى هاتة دامةزراندن، ئةوا ل 3حوزريرانىَ سالا 1944بريارداى هةمى ئةفسةريَن ثةيوةندى دار دةست ذ كاريَن خو بةردن وظةطةرن بو ناف يةكيَن خو. لةوا ئةفسةريَن كورد طفتوطو دطةل بارزانى و ثارتا هيوا كرن ل دوماهيىَ بريار لسةر ظةطةريانا وان هاتةدان.
        ثشتى ئةفسةريَن كورد ظةطرياين ناف يةكيَن خو ل دةسثيَكىَ سةرةدةريةكا سروشتى دطةل وان هاتة كرن، لةوا ميرحاجى نامةيةك بو مستةفا خوشناوى هنارت، تيَدا داخاز ذيَكر ئةو ذى بضيت ناف ريَزيَن يةكا خو، لىَ ماوةيةك ثيَظة نةضو حكومةتىَ هةلويستىَ خو طوهارت وميرحاج زيندانكر، ثشتى ئةف دةنط وباسة طةهشتين مستةفا خوشناوى،  جهىَ خو ل ميسلىَ هيَلا وبةرةف طوندىَ خو بيَتواتىَ هات ثاشى ضو بارزان.ول دةمىَ عيزةت عةبدولعةزيز ذ سوريا ظةطةرياى سةرةدةريةكا خراب دطةل وى ذى هاتة كرن لةوا جهىَ خو ل بةغدا هيَلا وبةرةف بارزان هات.
        ذ ئةظا ضويى بومة ديارديت حكومةتا حةمدى ثاضةضى بةرثرسا سةرةكى بوو ذبو هيَلان ئةفسةريَن كورد ريَزيَن لةشكةرىَ عيَراقىَ ئةظة ذلايةكىَ ظة، ذلايةكىَ ديظة مة دظيت بيَذين بريارا ئةفسةريَن كورد بريارةكا نةتةوايةتى بوو نةدظيان دناف ريَزيَن لةشكةرةكىَ دابن يىَ شةرى دذى ملةتىَ وا دكةت، ئةف ضةندة بو نمونة دهةلويستىَ عيزةت عةبدولعةزيزى دا دياردبيت ل دةمىَ مةعروف ضياوؤك ئةوى دبينيت ل بةغدا وهةولدةت دبيَذيتىَ:" من زانى تو دىَ ضىَ دناف خزميَن خودا ل بارزان، هشياربة ئةظة خةلةتيةكا مةزنة وتاوانة لسةر تة وهةمى عةشيرةتىَ".لىَ دسةر هندىَ دا وةك مة دياركر ئةو طةهشتة ريَزيَن شورةشىَ و ئةف ضةندة ب ئةركىَ خو يىَ نةتةوةيى زانى.
        ثشتى ئةفسةريَن كورد طةهشتين ريَزيَن شورةشىَ سةنطةكىَ دى دايىَ، شيان ثيَكظة دطةل مةلا مستةفا بارزانى ل 15 كانينا دووىَ سالا 1945 ليَذنا ئازادى ثيَكبينن يا كو ب سةركرديةتيا شورةشىَ رابوويى.هةذى طوتنىَ ية ل ظيَرىَ بيَذين ميلازم مةحمةد مةحموود قودسى ثاشى هاتة دناف ريَزيَن ظىَ ليَذنىَ دا. ل دور ظى رولىَ كاريطةر حةسةن مستةفا دبيَذيت:" ئةظان كةسا (ئانكو ئةفسةرا) رولةكىَ باش ديتن دئارةستةكرنا مةلا مستةفاى وثروثاكندىَ بو وى، وةها بو وى دياركرن ئةو سةركردىَ مللةتىَ كوردة وحةزيَن وى بةرفرهتربوون، هةر ذ وى دةمى خةونا سةركردايةتيا كوردى ل دةف وى ثةيدابوو كو بةرى هينطىَ ئارمانجا وى يا سةرةكى طريَداى بوو ب موكمكرنا دةسهلاداريا خو دناف هوزيَن بارزان و ييَن دةظةرىَ دا، داكو بةردةوامى يىَ بدةت بةرذةوةندييَن خو ييَن كةسوكى وييَن بنةمالا خو ".ئةف طوتنة ض راست ض خةلةت دةربرينىَ ذ رولىَ ئةفسةريَن كورد يىَ كاريطةر دكةت. هةروةسا حةسةن مستةفا دبيَذيت:"ب هاندانا ئةفسةريَن كورد بارزانى نظيسارةك ل 17ضريا ئيَكىَ سالا 1945 ثيَشكيَشى وةزيرىَ نافخو كر، تيَدا هندةك داخازى كربوون وةكى ييَن خةباتكةريَن دوزا كوردى بوون، وهةر ذ وىَ نظيَسينىَ دياردبيت نظيَسةرىَ وىَ نة بارزانى ية بةلكو ئيَك ذ ئةفسةريَن طةهشتينىَ ية ئةوذى عيزةت عةبدولعةزيز ة ".
        ب راستى كةربيَن حكومةتىَ و باليوزخانا بريتانى ل بةغدا طةلةك ذ ئةفسةريَن كورد ظةدبوون، لةورا هةردةم ثيَكول دكرن وان ديربيَخن ذ ريَزيَن شورةشىَ، هةر وةكى مةسعود بارزانى دبيَذيت:" دظيان بزمارةكىَ دنافبةرا بارزانى وئةفسةريَن نشتمانى دا ب قوتن".هةر ذبةر ظىَ يةكىَ ئةفسةريَن بريتانى ل دةمىَ دان وستاندن دطةل بارزانى دكرين ئيَك ذ داخوازييَن وان ظةطةريانا ئةفسةريَن كوردبووية، بو نمونة ل دةمىَ كاثتن ستوكسى دان وستاندن دطةل بارزانى كرين، داخازا ظةطةريانا ئةفسةريَن كورد ذيَكر.هةروةسا ل دةمىَ ميَجةر مورى ذى دان وستاندن دطةل شيَخ ئةحمةدى كرين هةر ئةف داخوازى ية ذيَكر. 
        لدويف داخازا حكومةتا عيَراقىَ وباليوزخانا بريتانى، ليَذنا ئازادى كوبونةك طريَدا ل 30 نيسانا سالا 1945، تيَدا برياردا ئةفسةريَن كورد، ذبلى ميرحاج ئةحمةدى و مستةفا خوشناوى، ظةطرن بو ناف يةكيَن خو ل بةغدا وةك ثيَنطاظا ئيَكىَ ذبو دياركرنا هةلويستىَ خو بو ديتنا ضارةسةريةكىَ بو كيَشا كوردى، سةرةراى مةترسييَن ظىَ بريارىَ.
ثشتى ئةفسةريَن كورد ل بةغدا  ئامادةبوين، وةزارةتا بةرةظانيا عيَراقىَ ل 20 طولانا سالا 1945 برياردا ئةفسةريَن كورد بهيَنة رةوانةكرن بو دادطةها لةشكةرى و دا دياركرن كو ئةظة ثتنىَ بريارةكا روخسارية داكو دوسييَن وان بهيَنة ثاقشكرن، بةلىَ  ئةفسةريَن كورد ئةف ضةندة بمةترسى زانين، لةوا برياردان ظةطةرن بارزان.
        ل 8 تةباخا سالا 1945 حكومةتا عيَراقىَ بريارا شةرى دذى مللةتىَ كورد راطةهاند، بيَطومان ئةفسةريَن كورد رولةكىَ بةرضاف دوان رويدانيَن شورةشىَ دا طيَران ثتنىَ وةك نمونة دىَ ئاماذىَ دةينة رولىَ عيزةت عةبدولعةزيزى ذبو شنافبرنا سةربازطةها لةشكةريا حكومةتىَ ل بلىَ، ل دةمىَ توثةك ذ وان توثيَن حكومةتىَ ييَن كةفتين دةستيَن شورةشطيَرن كوردا  بكارئيناى ذبو شنافبرنا سةربازطةها بلىَ يا كو ئاسىَ بووى نةكةفتى ددةستين ثيَشمةرطةى دا . هةذى طوتنىَ ية ل ظيَرىَ بيَذين بةلطةناميَن بريتانى ذى ئاماذىَ ددنة رولىَ وان توثيَن شورةشطيَريَن كورد ثكارتيناى بو نمونة دبةلطةنامةيةكىَ دا هاتية حكومةتا عيَراقىَ دةستىَ خو دانة ل سةر وىَ توثىَ ئةوا  ل بلىَ هاتى ثكارئينان.
        دطةل هندىَ ئةفسةريَن كورد رولةكىَ  كاريطةر طيَران دثةيداكرنا كةناليَن دبلوماسى ذى دا دطةل لايةنيَن دةرظة بو نمونة مستةفا خوشناو هاتة هنارتن بو  موهابادىَ داكو دان وستاندنا دطةل ذيَكافىَ(ذ.ك) خوشبكةت، هةروةسا عيزةت عةبدولعةزيز هاتة هنارتن بو سوريا داكو ثةيوةنديا بطريَدةت دطةل خويبونىَ.
        ثاش ثةرثابوونا شورةشىَ ب دوو هةيظا، بريار هاتة دان بارزانى دطةل ذمارا زورا ئةفسةريَن كورد ودطةل خيَزانيَن بارزانيان كوردستانا عيَراقىَ بجه بهيَلن وبةرةف كوردستانا ئيرانىَ بضن،  هةذى طوتنىَ ية بيَذين ذمارا  وان نيَزيكى (10000) كةسا بوون، ثيَكدهاتن ذ ئافرةتا و زاروكا وثيرةميَرا  ودطةل نيَزيكى (3000) لاوا .
        ل كوردستانا ئيرانىَ و دناظا كومارا كوردستان دة، ئةوا هاتى دامةزراندن ل 22كانينا دووىَ سالا 1946 ، بةرثةرةكىَ نوىَ ظةدبيت دذيانا شورةشطيَريا ئةفسةريَن كورد دا ، شيان دطةل بارزانى لةشكةرىَ كوردستانىَ بدامةزرينن، هةروةسا دام ودةزطةهيَن وىَ ريَكبيَخين، هةر ذبو ظىَ يةكىَ ثليَن ئةفسةريَن كورد هاتن بلندكرن وبظى شيَوىَ ل خوارىَ:
1-    رائيد روكن عيزةت عةبدولعةزيز بو ثلا عةقيد روكن
2-    نةقيب مستةفا خوشناو بو ثلا عةقيد
3-    ميلازم خةيرولا عةبدولكةريم  بو ثلا رائيد
4-    ميلازم مةحمةد مةحموود قودسى بو ثلا رائيد
ول دةمىَ حكومةتا ئيرانىَ بريارداى كومارا كوردستان ذنافببةت، ئةفسةريَن كورد رولةكىَ كاريطةر ديتن دشةريَن بةرةظانيكرنىَ دا ذ كومارىَ وةكى شةرىَ (قاراوا) ل 29 نيسانا سالا 1945، وشةرىَ (مامة شاة) ل 15 حوزيرانا سالا 1946، ول دور ظى رولىَ كاريطةر يىَ ئةفسةريَن كورد وثيَشمةرطيَن بارزانى، جةنرالىَ ئيرانى عةلى روزم ئارا دداخويانييَن خودا بو روذناميَن ئيرانى، دبيَذيت :" ئةو كةسيَن ل ثشت ميَزيَن خو ضايىَ ظةدخون ض ذ شيان وهيَزا بارزانيان يا لةشكةرى نزانن، لةشكةرىَ ئيرانى هةر لدةمىَ هاتى دامةزراندن تا ئةظرو شةرىَ وةها لةشكةرىَ زيرةك نةكرية".
        ثاش ذنافضونا كومارا كوردستان، كيَشا ئةو كورديَن ذ كوردستانا باشور ضوين كوردستانا روذهةلاتىَ هاتة ثيَش، ذبو ظىَ يةكىَ  مةلا مستةفا بارزانى بةرةف تةهرانىَ ضو داكو دان وستاندنا دطةل شاهى بكةت، براستى ضونا بارزانى يا مةترسيداربوو وهةميان دطوت ئيَدى نازظريت  بةلىَ دسةرهندىَ دا ئةفسةرةكىَ كورد دطةل دابوو ئةو ذى عيزةت عةبدولعةزيز بوو.
        حكومةتا ئيرانىَ سيىَ مةرج دانان بةرامبةر بارزانى:1- بمينن ل ئيرانىَ وضةكىَ خو بدةن حكومةتىَ. 2- ذئيرانىَ دةركةظن دماوةيةكىَ كيَمدا .3- يان خو ئامادةبكةن بو شةرى. ثشتى بارزانى ظةطةريايى دةف شيَخ ئةحمةدى برياردان ذئيرانىَ دةربكةظن لىَ داخازا ماويةكىَ دريَذكرن تا وةرزىَ زظستانىَ بدوماهى بهيَت، بةلىَ حكومةتا ئيرانىَ بريارا شةرى راطةهاند دذى بارزانيان وهةولدا وان ذ ضكبكةت، لةوا بارزانى بريارا خوظةكيَشانىَ بةرةف سنوريَن عيَراقىَ دا، ولذيَر هندةك كاودانيَن سةخت ودذوار، ذترسا فروكيَن ئيرانىَ ولةشكةرىَ وىَ و سةرمايىَ وبرسىَ تا طةهشتين خالا سنوريا عيَراقىَ، ذهةذى ية بيَذين ذمارا وان بظى شيَوةى بوون: 1500 زةلام، 1686 ئافرةت، 1329 زاروك، ئةبولحةسةن تةفرشيان، دبيَذيت: بتنىَ بارزانيان سيىَ خيظةتطةه هةبوون تيَدا خو دثاراستن ذسةرمايىَ، ودبيذيت هندةك جاران بتنىَ مة سةرىَ خو دكرة دبن خيظةتىَ دا وةكى دى لةشىَ مة دما ذدةرظة ل بةر سةرمايىَ. بو زانين  وةك مة دياركرى ذمارا  بارزانيان لدةمىَ ضوين ئيرانىَ 10000 كةسبوون و ثشتى ظةطةرياين ذماراوان 4565 كةسبوون ئانكو ثتر ذنيظا وان ييَن مرين ئةفجا دشةرا دة  يان ذى ذبةر سةرمايىَ وبرسىَ ونةخوشيا .
        مةترسى لسةر خيَزانيَن بارزانيان زيَدةتر ليَهات ثشتى عيَراقىَ وتوركيا ذى سنوريَن خو داخستين بةرامبةر وان، بو زانين عيَراق يا روذدبوو لسةر هندىَ ئيران بارزانيان بةدتة دةستيَن وىَ وةك تاوانبار ول سالا 1945 حوكمىَ سيَدارةدانىَ دانابوو لسةر ثرانيا وان نةمازة ئةفسةريَن طةهشتين شورةشىَ، ل ظيَرىَ مةلا مستةفا بارزانى طفتوطو دطةل شيَخ ئةحمةدى و ئةفسةريَن كورد كرن، ل دةسثيَكىَ بريار ئةوبوو شيَخ ئةحمةد دطةل خيَزانيَن بارزانيان خو بدةنة دةستيَن حكومةتا عيَراقىَ ومةلا مستةفا دطةل ذمارةيةكا زور ياثيَشمةرطةى وئةفسةريَن كورد خو ل ضيايى ئاسىَ بكةن و هةولبدةن فشارىَ لسةر حكومةتىَ بكةن تا بريارا ليَبورينىَ بو وان بدةريَخيت، بةلىَ  ئةف ضةندة يا بزحمةت بوو ل وى دةمى، وةها ديارة بارزانى نةدظيا سةربورا خةليل خوشظى دوبارةبيت ل دةمىَ هاتى دورثيَضكرن ذلايىَ هيَزيَن حكومةتا عيَراقىَ وتوركيا ظة وثاشى هاتى شةهيدكرن، لةوا بريار دا دطةل ضةند هةظالةكيَن خو بضيتة ئيَكةتيا سوظيتا بةرىَ، وطوتة هةظاليَن خو هوين ئازادن ض بريارىَ بدةن.
        ذبةر كاودانيَن سةختيَ خيَزانيَن بارزانيان تيَدا دذيان، شيَخ ئةحمةدى برياردا دطةل خيَزانيَن بارزانيان خوبدةنة دةستيَن حكومةتا عيَراقىَ، ول دةمىَ شيَخ ئةحمةد طةهشتى خالا سنورى وخو داى دةستيَن حكومةتا عيَراقىَ طوتة وان:" ئةظة ئةز هاتم خو بدةمة دةستيَن هةوة، و رادطةهينم ئةز بةرثرسىَ سةرةكى مة يىَ ئيَكةمينم ذ هةر شةرةكىَ رويداى دساليَن ضوى دا دذى هةوة و يىَ ئامادةمة بو هةر بريارةكىَ، بةلىَ بهيَلن خةلكىَ مة يىَ هةذار بذيت ل وةلاتىَ خو و طيانىَ خةلكىَ مة بثاريَزن ذبلى من ضونكى بةرثرسىَ ئيَكةمينم".
        دةرباةى هةلويستىَ ئةفسةريَن كورد ئةم دشيَن بيَذين بظى شيَوةى بوو:
1-    ميرحاض ئةحمةدى وعةبولرةحمان مفتى بريار دان دطةل بارزانى بضن ئيَكةتيا سوظيَتىَ.
2-    مستةفا خوشناوى و عيزةت عةبدولعةزيزى وخةيرولا عةبدولكةريمى ومةحمةد  مةحموود قودسى برياردان خو بدةنة دةستيَن حكومةتا عيَراقىَ بهيظيا هندىَ بريارا ليَبورينىَ بو وان بدةركةظيت.
3-    نورى ئةحمةد تاهاى وجلال ئةمينى وبةكر عةبولكةريمى ومةحمةد سالحى برياردان خو بظةشيَرن ل ضياييَن كوردستانىَ.
ئةظا سةرى ثتريا ذيَدةران دوثاتى لسةر كرية، بةلىَ دهندةكيَن ديدا باسىَ هندىَ كرينة كو ذمارةك ذ ئةفسةريَن كورد وةكى مستةفا خوشناوى و عيزةت عةبدولعةزيزى وخةيرولا عةبدولكةريمى ومةحمةد  مةحموود قودسى خو دانة دةستيَن حكومةتا عيَراقىَ ضونكى ثةيوةندى دنافبةرا وان وبارزانى دا تيَكضوية وبارزانى ئةو طونهباركرينة بخيانةتىَ ووان ذى وةلاما وى داية وطوتينة ئةظة ئةم ضوين خو بدةنة دةستيَن حكومةتىَ و هةكةر وىَ ئةم ئازادكرن ئةم طونهبارين وبةروظاذى ظىَ ضةندىَ راستيا مة دىَ دياربيت، لىَ ثشتى مة بهيرى دناف ضةند ذيَدةرةكيَن نيَزيكى ظان رويدانا طةراى وةكى بيرهاتنيَن ئةبولحةسةن تةفرةشيان وبةكر عةبدولكةريم حويَزى بو مة شاشيا ظان بوضونان دياربوو بو نمونة ئةبولحةسةن تةفرةشيان دبيَذيت ل دةمىَ خةيرولا عةبدولكةريمى خو داى دةستيَن حكومةتىَ زور يىَ نةخوش بوو ولسةر داربةستىَ بوو، ل ظيَرىَ بو مة دياردبيت كا بوضى خةيرى خودا دةستيَن حكومةتىَ، هةر وةسا دةربارةى مةحمةد  مةحموود قودسى ذى، بةكر عةبدولكةريم دبيَذيت ل دةسثيَكىَ وى(مةحمةد  مةحموود قودسى) برياردابوو دطةل مة خو بظةشيَريت ل ضياييَن كوردستانىَ لىَ ثشتى ضةند روذةكا دناف بةفرىَ دا وبىَ خوارن نةشيا بةردةوام بيت دطةل مة لةوا لدوماهيكىَ خو دا دةستيَن خالةكا سةربازيا حكومةتا عيَراقىَ، ئةفجا ئةو بوضونيَن ثالثشتيىَ ددنة لسةر ناكوكيا بارزانى دطةل ئةفسةريَن كورد ض راستى بو نينة ضونكى بوضونةكا وةها دظيا تة هندةك بةلطيَن بهيَز هةبن.
                ثشتى ئةفسةريَن كورد خوداين دةستيَن حكومةتىَ، هاتنة رةوانكرن بو بةغدا  ذبو جيَبةجيَكرنا بريارا دادطةها عورفيا هةوليَرىَ يا سالا 1945 ئةوا بريارا سيَدارةدانىَ داناى لسةر ئةفسةريَن كورد، ول دةمىَ ئةف دةنط وباسة طةهشتين خةلكىَ كوردستانىَ، ل سوليمانيىَ خوثيشةدانةكا بةرفره هاتة ريَكخستن وبةرةف سةرايا حكومةتىَ ضون وداخاز ذ موتةسةرفى كرن هةولبدةت ل دةف وةسى ذبو دةريَخستنا بريارا ليَبورينىَ بو وان. هةروةسا ثيَكوليَن مةزن ذلايىَ رةوشةنبير ونوينةريَن كورد ل ثةرلةمانىَ عيَراقىَ  هاتن كرن هةر ذبو ظىَ مةرةمىَ بو نمونة وةكى هةوليَن عيزةدين مةلا فةندى وييَن مةعروف ضيائوكى ل دةف وةسى وسالح جةبرى سةروك وةزيرىَ عيَراقىَ، بةلىَ هةوليَن وان سةرنةطرتن لةوا حكومةتا عيَراقىَ ئةف بريارا جيَبةجيَكر ل سثيَدةهيا 19 حوزيرانىَ سالا 1947.وبةرى بهيَنة سيَدارةدان هةر ضوار ئةفسةرا وةسيةتةك بو طةلىَ كورد ل ديف خو هيَلاين، تيَدا وةفاداريا خو بو طةلىَ كورد دةربرينة و داخاز ذلاويَن كورد كرينة بةردةواميىَ بدةن بزاظا رزطاريخوازا خو تاكو هةمى مللةتا رزطاربكةن ذ كويلايةتيىَ وئيستعمارىَ.
                ثشتى ئةفسةريَن كورد هاتين سيَدارةدان لةشيَن وان هاتنة رةوانةكرن بو دةظةريَن وان، مستةفا خوشناو ومحمةد مةحموود قودسى دناف خوثيشةدانةكا جةماوةرى دا ل سوليمانيىَ هاتن ظةشارتن، بةلىَ لدةمىَ خةيرولا عةبدولكةريم هاتى ظةشارتن ثتنىَ هةشت كةس دطةل دابوون ئةو ذى: عةونى يوسف، مستةفا عةزيزى، عاسم حةيدةرى، سالم حيدةرى، ئةكرةم نةشئةت حسيَن شيَخ، مةحمةد نةقشةبةندى(قازى)، شيَخ مةحمةد مةحمةد(شيَخ شةل) وكةسةكىَ دى. ول دةمىَ عيزةت عةبدولعةزيز هاتى ظةشارتن ل ئاميَدى يىَ بتنىَ برايىَ وى عةلى عةبدولعةزيز يىَ ئامادةبوو.
                ل دور ظىَ بريارىَ، مةعروف ضيائوك دبيَذيت حكومةتىَ بئنجامدانا ظىَ بريارىَ دوو هةليَن طةورة كرن ضونكى ثةنابةر وثةشيمان ب دةستوريَن ئاينى وييَن ياسايى نابيت بهيَنة كوشتن، وحكومةتىَ بظى كارى دل وناخىَ طةلىَ كورد هةذاند وبو جهىَ هندىَ دل رةقى وكةربيَن وان ذحكومةتىَ ظةببن ومتمانة دنافبةرا واندة نةمينيت.
                ثارتى ديموكراتى كوردستان، ئةوا ل 16تةباخا سالا 1946 هاتى دامةزراندن، ذلايىَ خو ظة بةيانامةك ثيَشكيَشى طةلىَ كورد كر، تيَدا ث توندى كارىَ حكومةتىَ رةدكر و داخاز ذخةلكىَ كوردستانىَ كر دةرفةتىَ نةدةن حكومةتىَ و ض كاريَن ضةكدارى ئةنجام نةدن داكو ذمارةيةكا دى سيَدارةنةدةن.
                هةذى طوتنىَ ية بيَذين ثاش ثةرثابونا شورةشا 14 تيرمةهىَ، حكومةتا عةبدولكةريم قاسمى ل 1 ئادارا سالا 1959 بريارةك دةريَخست، تيَدا ئةفسةريَن كورد هذمارتن وةك شةهيديَن بزاظا رزطارى خوازا عيَراقىَ، ول 16 طولانا هةمان سالىَ حكومةتىَ برياردا هزار دينارا بدةتة  خيَزانيَن وان.
ذيَدةر:
...................................................................
1-   ابو الحسن تفرشيان، البارزاني لم يسلم نفسه لاحد، ترجمة من الكوردية الى العربية: تيلي امين، دهوك، 1998.
2-   ايوب بارزاني، المقاومة الكردية للاحتلال 1914-1958 ، فرنسا، 2002.
3-   جعفر عباس حميدي، التطورات السياسية في العراق 1941-1952، النجف، 1976.
4-   عزيز حسن البارزاني، الحركة القومية الكوردية التحررية في كوردستان العراق 1939-1945، دهوك ، 2002.
5-   العميد حسن مصطفى، البارزانيون وحركات بارزان 1932-1947، بغداد، 1983.
6-   عبدالرزاق الحسني، تاريخ الوزارات العراقية،بيروت،1982.
7-   فوزية صابر، الملا مصطفى البارزاني في مهاباد في ضوء الوثائق العراقية 1946-1947 في الذكرى المؤية لميلاد البارزاني الخالد، الجزع الاول ، اربيل ، 2003.
8-   مسعود البارزاني، البارزاني والحركة التحررية الكردية، ثورة بارزان 1943-1945، كردستان، 1986.
9-   مسعود البارزاني، البارزاني والحركة التحررية الكردية، ثورة بارزان1945-1958، كردستان 1987.
10-                      معروف ضياووك، ماساة بارزان المظلومة، اربيل،2001.
    11   - وليم ايغلتن الابن، جمهورية مهاباد:جمهورية 1946 الكوردية، ترجمة وتعليق جرجيس فتح الله، اربيل، 1999.
11-                      هوزان سليمان الدوسكي، جمهورية كردستان دراسة تاريخية – سياسية ،بيروت،2006.

...........................................................................
1-    بةكر عةبدولكةريم حةويَزى، طةشتيَك بو كومارى مةهاباد دا، هةوليَر، 2001.
2-    فةيسةل دةباغ، حزبى هيوا وشورةشى 1943-1945 ى بارزان، هةوليَر، 1997.
3-    محةمةد عةبدولا كاكةسور، رولى سياسى و كةلتورى ئةفسةرانى كورد لةبزاظى كوردايةتى كوردستانى باشوردا (1921-1945)، هةوليَر، 2000.
4-    مةهدى محةمةد قادر، ثيَشهاتة سياسييكانى كوردستانى عيراق 1945-1958، سليمانى، 2005.
5-    نةوشيَروان مستةفا ئةمين، حكومةتى كوردستان:ريَبةندانى 1324- سةرماوةزى 1325 كورد لة طةمى سوظيَتى دا ، هةوليَر، 1993.
.........................................................
1-    روذناما رزطارى، هذمارا (17 و18)كانينا ئيَكىَ وشواتا 1948.
2-    روذناما خةبات ، هذمارا (14)، حوزيرانا 1959.

ليست هناك تعليقات:

إرسال تعليق