الخميس، 16 أبريل 2015

خةلةكا (4) دةستيردانا ثارتى سالا 1960

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان
خةلةكا (4) دةستيردانا ثارتى  سالا 1960
            ذيانا ثارتايةتى ل عيَراقىَ نورى سةعيدى، سةروك وةزيرىَ عيَراقىَ، لسالا 1954 بدوماهى ئينابوو، وثارتيَن سياسى كاريَن خو بنهيَنى ئةنجام ددان. ثشتى ثةرثابوونا شورةشا 14 تيرمةهىَ 1958 هةمى ثارت دةركةفتن وكاريَن خو باشكرايى ئةنجام دان بيَكو ض دةستيريةكا ياسايى هةبن، داكو سروشتةكىَ ياسايى بدةنة خو ل ذيَر ناظيَن روذناميَن خو كاردكرن، ئانكو ل شوينا بيَذن بارةطايىَ ثارتى دطوتن بارةطايىَ خةبات، بارةطايىَ ئيتحاد شةعب ئانكو بارةطايىَ ثارتا شيوعى.
          ذلايىَ خوظة عةبدولكةريم قاسمى، سةروك وةزيرىَ عيَراقىَ، ل سال ظةطةرا شورةشىَ يا ئيَكىَ ئانكو ل 14 تيرمةها سالا 1959،  دياركر كو دىَ ياسايا ثارتيَن سياسى ل روذا لةشكرىَ عيَراقى ل 6 كانينا دووىَ سالا 1960 راطةهينيت. لةورا ثارتيَن سياسى بةردةوام بوون لسةر كاريَن خو، هةر ئيَكىَ ذلايىَ خوظة بوضونيَن خو لسةر ضاوانيا ياسايىَ ثارتيَن سياسى دةربرين. ثارتى لسةر لاثةريَن روذناما خةبات ضةندين وتار ل دور بابةتى بةلاظةكرن، بو نمونة دوتارا ل ذيَر ناظىَ( ل دور ياسايا كومةلان) طوت:" دظيا ياسايا كومةلان ياسايةكا ديموكراتى بيت ول دويف دروشم وسروشتىَ شورةشا 14 تيرمةهىَ بيت". هةروةسا طوت: " دظيا ريَك بو هةمى ثارتيَن خةبادكر وجهى باوةرى بهيَتة دان"، و ل دور  سانسورا حكومةتىَ لسةر ثارتيَن سياسى طوت:" ثيَتظى ناكةت حوكومةتىَ سانسورةكا توند لسةر ثارتيَن سياسى هةبيت، ودظيا ض بةند تيَدا نةبن ئازاديا كاريَن ثارتيَن سياسى تيَكبدةت وةكى ظةكرنا لقا يان بةرنامة وثروطراميَن ثارتيَن سياسى".
          دكونطرةيةكىَ روذنامةظانى دا عةبدولكةريم قاسمى ل ئيَكىَ كانينا دووىَ ياسايا ثارتيَن سياسى راطةهاند، ياسا ذ (47) بةندا ثيَكدهات، دابوو دياركرن كو هةر كومةلةكا سياسى ذ(10) ئةنداميَن دامةزريَنةر و (50) لاينطةرا دشيَن ثارتةكا سياسى بدامةزرينن بمةرجةكىَ بةرنامىَ وىَ هةفدذ نةبيت دطةل سةربةخويى و ئيَكطرتنا وةلاتى، هةر وةسا نةبيت جهىَ جوداهيىَ و ذيَكظةبوونىَ دنافبةرا نةتةوة و ئاينيَن هةمجور ل عيَراقىَ.
سةروكىَ ثارتى ل 9 كانينا دووىَ سالا 1960 داخوازيةك بو وةزارةتا نافخو ثيَشكيَشكر، داكو ثارتةكىَ بناظىَ (ثارتى ديموكراتى كوردستانى عيَراق) بدامةزرينيت، دةستةكا دامةزريَنةرا ثارتى ثيَكدهات ذىَ ظان بةريَزان(مةلا مستةفا بارزانى، ئيبراهيم ئةحمةد(ثاريَزةر)، نورى شاويس(ئةندازيار)، عومةر مستةفا(ثاريَزةر)، عةلى عةبدوللا(ئةندازيار)، سالح عةبوللا يوسفى(فةرمانبةر)، حلمى عةلى شةريف(روذنامةظان)، مةلا عةبدوللا ئيسماعيل(جوتيار)، ئيسماعيل عارف(كريَكار)، شةمسةدين موفتى(ثاريَزةر). دطةل ناظيَن (50) لاينطرا كو ئةظة بوون: دكتور عومةر دزةيى(نوذدار)، دكتور دارا ئةحمةد تةوفيق(نوذدار)، ياسين مةحمةد كةريم(فةرمانبةر ل تاقيطةها كيمياوى)، مةحمةد حسن بةرزو (بازرطان ل شورجة)، عةبدولحسين عةلى(كاسب)، عةبدوللا كةريم موراد(خزمةتكار ل كومثانيا كةرستَن ئاظاكرنىَ)، حةبيب مةحمةد كةريم(فةرمانبةر ل بةنكىَ)، عةبدولسةمةد مةحمةد(ذميَريارىَ ضاندنىَ)، رةشيد باجةلان(ثاريَزةر)، عةزيز ثشتيوان(ماموستا)، عةباس حسين(ماموستا)، عةلى حةمدى(هاريكارىَ ريَظةبةرىَ تابويىَ)، مةلا ئةحمةد(كريَكار)، عةبدولمةجيد سةيد حةسةن(جوتيار)، كةمال عةبدولقادر(ماموستا)، مةجيد ئةحمةد حةداد(ماموستا)، سالح شيَرة(كريَكار)، ئيسماعيل حسين(ماموستا)، بةكوك عةزيز(ماموستا)، ئيبراهيم ئةحمةد لاو(كاسب)، مةحمةد سةعيد فةرةج(كريَكار)، بةكر عوسمان جرجيس(جوتيار)، كةريم عةباس بيروت(نداف)، مةحمةد حاج تاهر(كاسب)، وستا شفيق(براد)، مةحمةد مامةند(ددان دروستكةر- مركب اسنان)، جةمال مةحمةد شالى(ثاريَزةر)، سةعيد شيَخ مستةفا(عةتار)، جةمال سةعيد خةفاف(ثةنى دروز- اسكافى)، مةحمةد رةشيد بةهرى (عةريزضى)، عةلى مامة ريزا(كريَكار)، عةبدوللا مام ئةحمةد( كاسب)   تةوفيق سةديق(كاسب)، شةفيق تاهر(كاسب) ، سةبغةتوللا ئةمين حةسن(فةرمانبةر)، نورى خةليل( كريَكار)، رةمةزان محسن ئاكرةيى( فةرمانبةرىَ ذميَريارى)، هورمز نيسان هورمز( ماموستا)، ئةسعةد خالد عةبدولقادر( ماموستا)، مةعسوم ئةنوةر مايى( ماموستا)، جةميل تةوفيق بارزانى( ماموستا)، نةعمان عيسى بارزانى(فةرمانبةر)، مةحمةد رةشيد(جوتيار)، مةلا سالح حةجى حةسةن(مةلا)، شةوكةت حاجى تاهر( فةرمانبةر)، ئةحمةد عةبدوللا مةحمد( ماموستا)، زةيا قةستو داود(كاسب)، غةفور سالح تاها(كاسب)، تاها مةلا مةحمةد تاها(جوتيار)، عةلى عةسكةر(كريَكار).
ثارتى ل 9 شواتىَ هاتة دةستيردان، بظىَ هةلكةفتىَ سةروكىَ ثارتى نامةيةكا سوثاسيىَ بو عةبدولكةريم قاسمى هنارت. هةر وةسا بظىَ هةلكةفتىَ ثارتى بيانامةيةك بو طةلىَ كوردستانىَ ثيَشكيَشكر، تيَدا طوت:" طةلىَ كوردستانىَ يىَ خوراطر وفيداكار، زيَرةظانيَن كومارا عيَراقا نةمر، كريَكار و جوتيار و زحمةتكيَش ورةوشةنبيريَن شورةشطيَر، بخوشى وشانازيظة ثارتا وة ثارتى ديموكراتى كوردستان بشيَوةيةكىَ فةرمى هاتة دةستوردان...".
          هةذى طوتنىَ ية بيَذين بةرى ثارتى بهيَتة دةستوردان وةزيرىَ نافخويا عيَراقىَ داخوازا ضةند طهورينةكا لسةر بةرنامىَ ثارتى كرن وةكى لادانا ثةيظا حوكمىَ ئوتونومى و ماركسى لينينى، كةمال ثاشا جةلادىَ كوردانة. ئةظا دوماهيىَ ل دويف داخوازا سةفيرىَ توركى بوو ل عيَراقىَ.
          ل دويف بةندىَ(13) ذياسايا كومةلان كو دةستورى دابوو ثارتيَن سياسى لقا ل هةر ثاريزطةهةكىَ بدامةزرينن، ئةنداميَن ثارتى ذلايىَ خوظة داخوازى: ل كةركوكىَ، خانقين-ديالى، بةغدا، سوليمانيىَ، موسل، هةوليَر، ثيَشكيَشكرن و رازيبوون لسةر ظةكرنا هةمى لقيَن ثارتى هاتة كرن. هةروةسا ثارتى بارةطايىَ خو ل بةغدا ظةطوهاست بو بارةطايةكىَ نوى ل طةرةكا بةتاوين هةمبرى ثيَشانطةها دامةرجى.
ثارتى ل 5 طولانىَ كونطرىَ خو يىَ ئاشكرا ل بةغدا، ب ئامةدةبوونا (168)نوينةرا كو نوينةراتيا (7000) ئةندامان دكرن، طريَدا. ل دةسثيَكىَ ئيبراهيم ئةحمةدى، ثشتى بخيَرهاتنا ئامةدةبويان كرى وطرنطيا كونطرىَ ئاشكرا يىَ ثارتى داى دياركرن،  راثورتا ليَذنا سياسى ثيَشكيَشكر، لدويف دا راثورتيَن ريَكخستنىَ، دارايى، ضافديَريىَ ذلايىَ عومةر مستةفا، نورى شاويس، حةبيب مةحمةد كةريمى هاتن ثيَشكيَشكرن. بارزانى ل شةظا 8 طولانىَ ل طونطرةى ئامادةبوو وطوتارك ثيَشكيَشكر، تيَدا دوثاتى لسةر ئارمانج و بنةماييَن ثارتى كر، هةروةسا بةرهةظيا ثارتى ذبو هاريكارى وثارستنا كومارا عيَراقىَ و ريَبازا ديموكراسيا سةروك عةبدولكةريم قاسمى دياركر. ل دوماهيا كونطرةى هةلبذارتنيَن ليَذنا ناوةندى هاتن كرن و ئةف بةريَزة دةرضون: مستةفا بارزانى سةروك، ايبراهيم ئةحمةد، نورى شاويس، عومةر مستةفا، موراد عةزيز، عةلى عةبدوللا، سالح يوسظى، عةلى عةسكةرى، هاشم ئاكرةيى، جةلال عةبدولرةحمان، ناهيدا سةلام، مةلا عةبدوللا ئيسماعيل، ئةحمةد عةبدوللا، عةلى حةمدى، عةبدولحسيَن  فةيلى. هةروةسا ليَذنا ناوةندى كومبونا خو يا ئيَكىَ ببةرهةظيا بارزانى ل بارةطايىَ ثارتى طريَدا وئةف كةسة هةلبذارتن بو ئةندامةتيا مةكتةبا سياسى ( ئيبراهيم ئةحمةد، عومةر مستةفا، نورى سةديق شاويس، عةلى عةبدوللا، موراد عةزيز).

بو ثتر ثيَزانينا لسةر ديروكا ثارتى، بنيَرة ظان ذيَدةرا :
1-  اوريل دان، العراق في عهد قاسم تاريخ سياسي 1958 – 1963، ترجمة: جرجيس فتح الله المحامي، ج 1، (السويد، 1989).
2- سعد ناجي جواد،العراق والمسالة الكردية 1958-1970،(لندن، 1990).
3- حبيب محمد كريم، تاريخ الحزب الديمقراطي الكوردستاني- العراق (في محطات رئيسيية) 1946-1993، (كوردستان، 1998).
4-   فرهاد محمد احمد، جريدة خه بات/ النضال 1959-1961 دراسة تاريخية، (دهوك،2008)
5-   عبد الفتاح علي بوتاني، لمحات عن المسار السياسي للحزب الديمقراطي الكوردستاني 1946-1992، مجلة مةتين، العدد 91، (دهوك، 1999).

6-  فرهاد محمد احمد، تاسيس الحزب الديمقراطى الكوردستاني، بةلاظةكرية لسةر تورا ئينترنيت: farhad-mohmmed.blogspot.com

خةلةكا (3) ثارتى وبةرةى نشتماتى ل عيَراقىَ ثاش شورةشا 14 تيرمةهىَ 1958

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان
خةلةكا (3) ثارتى وبةرةى نشتماتى ل عيَراقىَ ثاش شورةشا 14 تيرمةهىَ 1958
ثارتيَن سياسيَن عيَراقىَ، هةر ئيَكىَ ذبةر ئةطةرةكىَ، ريَك نةدان ثارتى بضيتة دناف بةرةى نشتمانى دا ئةوىَ ثارتيَن(شيوعى، ئيستقلال، نشتمانى ديموكراتى وبةعس) ل شواتا سالا 1957 ثيَكئيناين ذبو ذنافبرنا رذيَما ثاشايةتى ل عيَراقىَ، بةلىَ ثشتى ثةربابوونا شورةشا 14 تيرمةهىَ وبتايبةتى ثشتى بارزانى ظةطةريايى عيَراقىَ و وىَ ثيَشوازيا زور طةرما ذلايىَ عةبدولكةريم قاسمى بو وى هاتى كرن، سةنطا ثارتى ذى دطورةثانا سياسيا عيَراقىَ بشيَوةيةكىَ طشتى وكوردستانىَ دا بشيَوةيةكىَ تايبةت زور بهيَزكةت، ئيَدى ثارتيَن سياسييَن عيَراقىَ نةدشيان ثارتى فةراموش بكةن، لةوا هاتة داخوازكرن بو ساخكرنا بةرةيىَ نشتمانى ل ضريا دووىَ سالا 1958.
ذئاليةكىَ ديظة ثةيوةندى دنافبةرا ثارتا شيوعى وثارتى زور خوشبوون و ثيمانةكا هةظالينيىَ وهاريكاريىَ دنافبةرا وان دة هاتة موركر. و ل دةمىَ ثارتيَن عيَراقىَ ل 27 كانينا دووىَ سالا 1959، ذبو ساخكرنا بيرةوةريا راثةرينا كانينا دووىَ سالا 1948، كومظةبووين  داخواز ذ ثارتى ذى كرن بةذدارببيت، ل دوماهيا ظىَ ئاهنطىَ ضةند بريارةكيَن هاوبةش هاتن راطةهاندن، ذوانا:" ئةم ئالايىَ برايةتيا كورد و عةرةبا بلندكةين و هةولا ثاراستنا مافيَن نةتةوةييَن مللةتىَ كورد دناف ضارضوظىَ عيَراقىَ دا دكةين".
بةلىَ بارىَ سياسى ل عيَراقىَ هيَدى هيَدى بةرةف لاوازيىَ دضو، بتايبةتى ثشتى وىَ هةظركيا دنافبةرا عةبدولكةريم قاسمى وعةبدولسةلام عارفى دا ثةيداووى لسةر ضاوانيا ثةيوةندييَن عيَراقىَ دطةل كومارا عةرةبيا يكطرتى ئةوا دنافبةرا مسرىَ وسوريىَ دا هاتى دروستكرن، عةبدولسةلام عارفى داخواز دكر عيَراق ذى بضتة دطةل بةلىَ عةبدولكةريم قاسم دذى ضونا عيَراقىَ بوو. ثارتيَن سياسى ذى بونة دوو بةش ثارتيَن نةتةوةى وةكى ئيستقلال وبةعس هاندانا سةلامى دكرن و شيوعى وثارتى هاندانا قاسمى دكرن. ئةظىَ هةظركيىَ ظةريَذيَن زور خراب ل دويف خو هيَلان وسةنطا ثارتيَن سياسى ل عيَراقىَ بشيَوةيةكىَ طشتى لاوازكر وقاسم ذى بةرةف ديكتاتوريةتىَ ثالدا.
ثشتى لادانا ثارتيَن نةتةوةى ل عيَراقىَ، بةرةيكىَ نشتمانى ذىَ ثارتيَن شيوعى نشتنمانيا ديموكراتى و ثارتى ل 28 حزيرانا سالا 1959 هاتة ثيَكئينان، دنامةيةكىَ دا، كو (163) نوينةريَن ثارتيَن سياسى وريَكخراويَن جةماوةرى وروذنامةظانان واذو كربوو، بو عةبدولكةريم قاسمى هاتة هنارتن. ئةو ئةنداميَن ثارتى ئةظيَن بةيانامة واذوكرين ئةظة بوون( حةمزة عةبدوللا، نورى شاويس، خةسرو تةوفيق، نةذاد ئةحمةد عةزيز ئاغا، سالح حةيدةرى، شةمسةدين موفتى، سةبغةتوللا مزورى و مةحمةد كةريم فةتحوللا).
بةلىَ عةبدولكةريم قاسمى ض ثيتة ببةرةى نةدا، ولدةمىَ ثارتا شيوعى داخوازا بةذداريكرنىَ دحكومةتىَ دا كرى، قاسمى داخواز ذ ثارتيَن سياسى كر كاريَن خو براوةستينن، ثتنىَ ثارتا نشتمانيا ديموكراتى كاريَن خو راوةستاندن، وهةردوو ثارتيَن شيوعى وثارتى دذى داخوازا قاسمى راوةستان وبتوندى رةخنة ل هةلويستىَ ثارتا نشتمانى طرتن.
هةذى طوتنىَ بيَذين ل وى دةمى  هةظركيةكا دذوار دنافبةرا طروثىَ حةمزة عةبوللاى، سالح حةيدةرى، حةميد عوسمان و نةذاد عةزيز ئاغاى، و طروثىَ ئيبراهيم ئةحمةدى وجةلال تةلةبانى، دا هةبوو. طروثىَ حةمزةى دخواست هةلويست ثارتى دطةل هةلويستىَ ثارتا شيوعى بيت، بةلىَ طروثىَ ئيبراهيم ئةحمةدى دظيان هةلويستىَ وان دطةل قاسمى بيت. ئةظىَ ضةندىَ كاريطةريةكا خراب لسةر رولىَ ثارتى، دهةمى بةياظان دة، كربوو. لةوا بارزانى سنورةكا بو ظىَ هةظركيىَ دانا وحةمزة عةبوللا و دةستةكا وى ذ ثارتى كرنة دةر، ثشتى رازينةبوين ل دويف داخوازيا وى كومبونا ليذنا ناوةندى بهيَتة طريَدان ذبو ضارةسةركرنا كيَشةين نافخوييَن ثارتى.
قاسم بةرداوم بوو لسةر ثةيداكرنا دوبةرةكيىَ دناف ثارتيَن سياسى دا تا شياى كونترولىَ لسةر هةمى ذيانا سياسى بكةت. ثارتى ذلايىَ خوظة ضةندين جارا لسةر لاثةريَن روذناما خةبات داكوكى لسةر طرنطيا دروستكرنا بةرةيةكىَ نشتمانى دكر، ضةندين وتار ل دور ظىَ ضةندىَ بةلاظةكرن، تيَدا موفايىَ طرنطيا بةرةيىَ نشتمانى ذبو ثيَشظةبرنا ذيانا سياسى ونهيَلانا كوسثيَن دريَكا وىَ دا ب دريَذى شروظةدكر. وداخواز ذ قاسمى كر ئةو سةرثةرشتيا دامةزراندنا بةرةيىَ نشتمانى بكةت وطوت:" ذبةركو تو دطةل ض ثارتيَن سياسى نينى وسةروكىَ هةمى وةلاتيىَ وهةمى ثارتيَن سياسى دىَ ل دويف داخوازيا تة هيَن". بةلىَ قاسم بةردةوام بوو لسةر سياسةتا خو ذبو لاوازكرنا هةر طروثةكىَ سياسى، وطةلةك هةول دان دوبةرةكيىَ دناف ثارتى دا ثةيدابكةت بتايبةتى دنافبةرا سةروك و سكرتيَرىَ ثارتى، ل دور ظىَ ضةندىَ ئيبراهيم ئةحمةد دبيَذيت: ل دةمىَ ئةز دضويم دةف قاسمى تشتةك دطوتة من ول دةمىَ بارزانى ذى دضوى دةف تشتةك دى دطوتىَ.
ثشتى راطةهاندنا ذيانا ثارتايةتى ل كانينا دووىَ سالا 1960، ثارتى  بهةوةكا مةزن لسةر روثةليَن روذناما خةبات رابوو ذبو دامةزراندنا بةرةيةكىَ نشتمانى دنافبةرا ثارتيَن سياسييَن عيَراقىَ دا،  بةلى قاسم بةردةوام بوو لسةر لاوازكرنا ثارتيَن سياسى، ماوةيةك ثيَظة نةضو بهةوةكا طرتنا ئةنداميَن ثارتى رابوو، ل دةسثَكىَ سالح يوسظى طرت وبةردةوام بوو لسةر طرتنا ئةنداميَن ثارتى تا دةسثيَكا سالا 1961 ل دةمىَ سكرتيَرىَ ثارتى ئيبراهيم ئةحمةد طونهباركرى بكوشتنا سةديق ميرانى لشةقلاوة، ول دةمىَ خو نةداى دةستيَن حكومةتىَ، برياردا روذناما خةبات بطريت ببهانويا هندىَ كو جهىَ سةرنظيسةرىَ وىَ كو ئيبراهيم ئةحمةدة يىَ ديار نينة،  ل 28 ئادارا سالا 1961 ذمارا دوماهيىَ ذ روذناما خةبات دةركةفت ثاشى دةرطةهىَ وىَ هات داخستن.

بثةرثابوونا شورةشا ئةيلولىَ ل 11 ئةيلولىَ ئيَدى ثارتيَن سياسى ل عيَراقىَ نةشيان ض بةريَن نشتمانى دروست بكةن، و دوماهيك هةول ل ضريا دووىَ سالا 1962 هاتة كرن، بةلىَ  ئةوىَ ذى سةرنةطرت.

خةلةكا (2) ثارتى و شورةشا 14 تيرمةهىَ سالا 1958

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان
خةلةكا (2) ثارتى و شورةشا 14 تيرمةهىَ سالا 1958
          ريَذةكا زور يا خةلكىَ عيَراقىَ خوشحال بوون ريَذيَما ثاشايةتى نمينيت، لةورا لةشكةرىَ عيَراقىَ بهةماهنطى دطةل ثارتيَن سياسييَن عيَراقىَ بسةركردايةتيا عةبدولكةريم قاسمى ل سثيَدةهيا 14 تيرمةهىَ سالا 1958 رذيَما ثاشايةتى ذنافبر، دئيَكةم بةيناما شورةشىَ دا دوثاتى لسةر:"  دروستبوونا كومارةكا مللى يا ئيَكطرتى ... بناظىَ كومارا عيَراقىَ هاتة كرن". سةروكاتيا ظىَ كومارىَ ذلايىَ جفاتةكا سةركردايةتيىَ كو سيىَ كةس بوون ثيَكدهات، يةك ذوان خالد نةقشةبةندى بوو كو كوردة. هةروةسا حكومةتةك ذى ذ(13) وةزيران هاتة ثيَكئينان كو دوو وةزير كورد بوون، مةحمةد سالح مةحمود وةزيرىَ ساخلةميىَ و بابا عةلى شيَخ مةحموود وةزيرىَ طةهاندنىَ.
          ثشتى دةنط وباسيَن شورةشىَ طةهشتين ثارتى هةر زو ئيبراهيم ئةحمةدى، سكرتيَرىَ ثارتى، ثشتةظانيا ثارتى بو شورةشىَ دياركر، ول 16 تيرمةهىَ بيانامةك بناظىَ(بةيانامةك بو طةلىَ كورد) ثيَشكيَشكر، تيَدا هاتبوو دياركرن:" ثارتى دىَ هةمى شيانيَن خو مةزيَخيت ذبو بةرةظانيكرنىَ ذ سةركردايةتيا شورةشىَ و هةمى ئةنداميَن خو خستينة د حالةتىَ ئامةدةباشيىَ دا".  هةر ذبو دياركرنا ثشتةظانيا مللةتىَ كورد بو شورةشىَ، ل 27 تيرمةهىَ شانديَن ريَذةكا زور يا باذيَريَن كوردستانىَ ذ كوردستانىَ ب سةروكاتيا ئيبراهيم ئةحمةدى، عةلى عةبدوللا  ونورى ئةحمةد تاهاى بةرامبةر وةزارةتا بةرةظانيىَ ل بةغدا ئامادةبوون.
          دهةمان دةمدا حكومةتا عيَراقىَ دستورىَ عيَراقىَ يىَ بةروةخت ل 27 تيرمةهىَ راطةهاند دمادا سيىَ دا دياركربوو:" وةلاتىَ عيَراقىَ لسةر بنةمايىَ هاريكاريىَ دنافبةرا هةمى هاولاتييَن وىَ دا دهيَتة ئاظاكرن بريَزطرتنا مافيَن وان و ثارستنا ئازاديا وان، عةرةب و كورد دوةلاتى دا هاوبةشن و ئةف دةستورة مافيَن وان ييَن نةتةوةيى دناف ضارضوظىَ عيَراقةكا ئيَكطرتى دا دثاريَزيت". 
حكومةتا عيَراقىَ ضةند ثيَنطاظةكيَن دى ييَن طرنط هاظيَتن كو بونة جهىَ دلخوشيا مللةتىَ كورد وةكى دةريَخستنا بريارا ليَبورينىَ بو بةذداربووييَن بزاظا بارزان سالا 1945 وهةمى هاتن ئازادكرن، هةروةسا حكومةتىَ رازيبوونا خو بو ظةطةريانا بارزانى و هةظاليَن وى دياركر. ديسا هةر ضوار ئةفسةريَن كورد(مسةفا خوشناو، عيزةت عةبدولعةزيز، خةيروللا عةبدولكةريم ومةحمةد مةحمود قودسى) ئةويَن حكومةتا عيَراقىَ ل 19 حوزيرانا سالا 1947 سيَدارةداين، ب شةهيد هاتن هذمارتن وةك ريَزطرتنةك بو رولىَ وان يىَ شورةشطيَرى دذى ريَذيَما ثاشايةتى ل عيَراقىَ.
بارزانى ذلايىَ خوظة خوشحاليا خو بثربابوونا شورةشىَ دةربرى ونامةيك بو جفاتا سةروكاتيا كومارىَ و سةروك وةزيرىَ عيَراقىَ فريَكر، تيَدا دابوو دياركرن:" مة بهةظرا دطةل  نشتمان ثةروةريَن  عيَراقىَ دذى ئيستعمارىَ وديظةلانكيَن وىَ خةبات دكر، خةلكىَ عيَراقىَ يىَ ئاطهدارة لسةر رولىَ بارزانيان وكا ضةند قوربانى دذى ئيستعمارىَ وثادشائيا زالم داينة هةر ذ شورةشا سالا 1920 وتا سالا 1941، ئةم نها بهيظى نة طةلىَ عيَراقىَ دةستىَ هاريكاريىَ بو براييَن خو ييَن ل دةربةدةريىَ دذين، ذ ئةنجام زولم و زورداريا ئيستعمارىَ و ديظةلانكيَن وىَ، دريذبكةت...داكو ظةطةرين وةلاتى وخزمةتا طةل وكومارا خو بهظرا دطةل طةلىَ عيَراقىَ بكةين". ذلايىَ خوظة مةحمةد نةجيب روبيعى، ئةندامىَ جظاتا سةروكاتيا كومارىَ وعةبدولكةريم قاسمى، سةروك وةزيرىَ عيَراقىَ، وةلاما بارزانى دان و خوشحاليا خو بو ظةطةريانا بارزانيان دياركرن.
ذبو ئاسانكرنا هاتنا بارزانى حكومةتا عيَراقىَ شاندةك ثيَكئينا ذ(عوبةيدوللا بارزانى، شيَخ سادق بارزانى، ئيبراهيم ئةحمةد و ئةحمةد تاها)، ييَن كو برةف براغ ظة ضوين، بارزانى ذلايىَ خوظة جهىَ خو ل موسكو هيَلا وبةرةف براغ ظة هات وبهظرا ظةطريان عيَراقىَ ول ثينجىَ ضريا ئيَكىَ 1958 طةهشتن بةغدا. هةذى طوتنىَ ية بارزانى دريَكا خودا ديدارةكا دوستانا دطةل  سةركردىَ مسرىَ جةمال عةبدولناسرى ل باذيَرىَ بورسةعيد كر. هةر وةسا حكومةتا سوفيتى ثاثورا (طروزيا) تةرخانكرن ذبو ظةطوهاستنا بارزانيان وخيزانيَن وان ذ سوفيَتا بةرىَ بو عيَراقىَ ييَن كو ل 16 نيسان 1959 طةهشتين دةربةندىَ بةسرا وذلايىَ بارزانى ونوينةريَن حكومةتىَ وثارتيَن سياسى ظة هاتن ثيشوازيكرن، بظىَ هةلكةفتىَ بارزانىَ طوتارةك خواند، تيَدا طوت:" ئةز زور كةيف خوشم بهاتنا هةوة  بو  ئاخا عيَراقىَ يا خوشتظى، يا كو ثشتى شورةشا 14 تيرمةها نةمر بوى كومارةكا ديموكراتى وئازاد بو كوردا وعةرةبا وهةمى كةمة نةتةوةييَن دى...".
دبوارىَ روذنامةظانيا كوردى دا حكومةتا عيَراقىَ ريَك بو ضةندين روذنامة وطوظاريَن سياسى وئةدةبى ظةكر، ذوانا (ثيشكةوتن، هيوا، هةتاو، ئازادى، دةنطىَ كوردان و راستى...) بارتى ذى ل دةسثيَكىَ روذناما خةبات ثاشى روذناما كوردستان بةلاظةكرن. براستى روذنامةظانيا كوردى دظى ماوةى دا شيا رولةكىَ مةزن دثيَشظةبرنا ذيانا سياسى و هزرى ل عيَراقىَ بطشتى وكوردستانىَ دا بتايبةتى بطيَريت. يا ذهةميان طرنكتر روذناما خةبات بوو يا كو ل 4نيسانىَ 1959 ل بةغدا بةلاظةبووى.
دبةياظىَ فيَركرنىَ دا ضةندين جارا ثارتى شانديَن بالابةرز ويادةشت بو حكومةتا عيَراقىَ ثيَشكيَش دكرن، داخواز دكر فيَركرن ل كوردستانىَ بزمانىَ كوردى بيت، حكومةتىَ ذلايىَ خوظة بريارا دامةزراندنا( ريَظةبةريا ثيَزانينا طشتى يا خواندنا كوردى) ل كةركوك راطةهاند، ول دةمىَ كاريَن وىَ طيروبوين، شاندةكىَ بالايىَ ثارتى بسةروكاتيا بارزانى وئةندامةتيا سكرتيَرىَ ثارتى ئيبراهيم ئةحمةد، عومةر مستةفا و  عةلى عةبدوللاى سةرةدانا وةزارةتا مةعارف كرن، داكو ذنيَزيك ظة ئاطهدارى دةنط وباسيَن ثروسيَسا ريَظةبرنا كارىَ خواندن وفيَركرنا كوردى ببن.
بةياظىَ ئابورى ل كوردستانىَ ئيَك بوو ذوان بةياظيَن هةرة طرنطيَن ثارتى طةلةك طرنطى ثيَداى وضةندين يادةشت ثيَشكيَشى حكومةتىَ كرن، تيَدا داخوازا ئاظاكرنا ثروذيَن سةرةكى دكر وةكى دروستكرنا كارطةهان، ريَك وثران، ثروذيَن سكريَن بضوك وضارةسةركرنا كيَشا هشكاتيىَ. هةردةم ثارتى دوثاتى لسةر هندىَ دكر ئةطر كوردستان ذلايىَ ئابورى ظة ثيَشبكةظيت موفايةكىَ مةزن دىَ طةهينيتة هةمى خةلكىَ عيَراقىَ. دطوتارةكا روذناما خةبات دة بناظىَ( بثيَشةسازيكرنا كوردستانىَ دىَ كومارا مة ثيَشكةظيت) تيَدا ئاماذة دابوو هندىَ كو حكومةتا عيَراقىَ كوردستان يا بيَبةهركرى ذثروذيَن خوييَن ئابورى، لةوا كيَشا هةذاريىَ وبيَكاريىَ دىَ ل كوردستانىَ  بةردةوام بيت و دىَ كاريطةريا خو يا خراب هةبيت ثتنىَ لسةر خةلكىَ كوردستانىَ بةلكو لسةر هةمى خةلكىَ عيَراقىَ ذى.
ثةيوةندى دنافبةرا ثارتى و حكومةتىَ دا ل هةيظيَن دوماهيىَ ذسالا 1960 بةرةف نةخوشبوونىَ دضون، بو ثارتى دياربوو قاسمى ض ثروذة بو ثيَشظةبرن وضارسةركرنا كيَشةيَن كوردستانىَ نينن، لةوا بشيَوازةكىَ نةرم  رةخنة لسياسةتا وى دطرت وطةلةك داكوكى لسةر لادانا دةستورىَ كاتى دكر وطرنطييَن دةستورةكىَ هةميشةيى بو عيَراقىَ ددا دياركرن كو بريَكا ظى دةستورى هةمى مافيَن خةلكىَ عيَراقىَ دهةمى بةياظان دة دهيَنة ثارستن. بةلىَ قاسم بةردةوامبوو لسةر لادانا ثارتى ذ طورةثانا سياسيا عيَراقىَ تاكو شورةشا ئةيلولىَ ل سالا 1961 رويداى كو ذ ئارمانجيَن وىَ لادانا دةستهةلاداريا دكتاتوريا قاسمى بوو.     
 



بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان
خةلةكا (1) دامةزراندن و رولىَ ثارتى دنافبةرا 1946-1958
          ميَذونظيَسىَ عيَراقىَ يىَ بةرنياس عةبدولرةزاق حةسةنى دبيَذيت:" دوزا مللةتىَ كورد شيَخ مةحموودة وشيَخ مةحموود هةر ئةوة دوزا مللةتىَ كورد" ئةظ طوتن بو ده ساليَن بيستا و سيها ذىَ سةدىَ بيستىَ دىَ يا دروسبيت كو شيَخ مةحموودى بيَطومان رولةكىَ بةرز تيَدا طيَرا، بةلىَ ميَذوويا بزاظا مللةتىَ كورد ل عيَراقىَ هةر ذ دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان ل سالا 1946 وتا سالا 1975 هةر ميَذوويا ثارتى ديموكراتى كوردستان بووية و ميذوويا ثارتى هةر ميَذوويا مللةتىَ كوردة كو تا ئةظرو ذى رولةكىَ بالا بةرز دطورةثانا بزاظا رزطارى خوازا مللةتىَ كورد دا دطيَريت.
طةلةك ذيَدةر دوثاتيىَ لسةر هندىَ دكةن كو بنةكوكا ئيَكىَ يا دامةزراندنا ثارتى ظةدطةريت بو سةردةمىَ بزاظا بارزان سالا 1945، لدةمىَ مةلا مستةفا بارزانى ل 15 كانينا دووىَ سالا 1945 سةركردايةتيةك بو بزاظىَ دامةزراندنى بناظىَ ليَذنا ئازادى، كو ثيَك دهات ذىَ(نورى ئةحمةد تاها، مستةفا خوشناو، ميرحاج ئةحمةد، مةحمةد مةحموود قودسى، عيزت عةبدولعةزيز وخيرالله عةبدو لكةريم). ول دةمىَ بزاظا وان ذناف ضوى بهظرا دطةل بارزانى و ذمارةكا زور يا خةلكىَ بةرةف باذيَرىَ مهابادىَ ل روذهةلاتا كوردستانىَ ضون.
باذيرىَ مهابادىَ ل وى سةردةمى ل ذيَر ئازاديىَ دذييا ودستهةلاداريا قازى محمةدى لىَ بةرقرار بوو، ذبو ثيَشظةبرنا بارىَ سياسى ل روذهةلاتا كوردستانىَ قازى محمةدى دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان – ايران ل 16 شواتا سالا 1945راطةهاند، ضونكى دةرطةهىَ ئةندامةتيىَ ثتنىَ بو خةلكىَ روذهةلاتا كوردستانىَ دستير دابوو، بارزانى و هةظاليَن دطةلدا هزر لدامةزراندنا ثارتةكىَ بوباشورىَ كوردستانىَ كرن.    
ل باشورىَ كوردستانىَ بارودوخىَ سياسى يىَ هاريكاربوو كو ل وى دةمى ضةند ثارتةكيَن سياسى خةباتا نةتةوةيى دكرن وةكى ثارتا هيوا ، رزطارى،  شورةش و لقىَ ثارتا ديموكراتا كوردستانا روذهةلاتىَ كو ل سوليمانيىَ بوو، ضونكى يكطرتى نةبوون  نةشيان جهىَ خو بشيَوةيكىَ بةرفره دناظا جفاكىَ كوردى دا بكةن، لةوا دئامادةبوون ريَزيَن خو يكبطرن و ثارتةكا يكطرتى بدامةزرينن.
ذلايةكىَ ديظة راستة ثارتا شيوعيا عيَراقىَ نيَزكترين ثارت بوو بو مللةتىَ كورد وطةلةك كةسانيَن كورد دناف ريَزيَن وىَ دا ئةندابوون بلىَ ل دويف هيظى وئوميَديَن طةلىَ كورد نةبوو ، لةورا دامةزراندنا ثارتةكا يكطرتى بتايبةتى بسةروكاتيا بارزانى داخوازيا ذمارةكا زورا جظاكىَ كوردى بوو.
هةروةسا ل وى سةردةمى وبتايبةتى ثشتى سةركةفتنا هيَزيَن هةفثيمانان دشةرىَ جيهانيىَ دووىَ دا (1939-1945) مسوطةربووى طةنطةشةكا خورت ل طةلةك دةظةريَن جيهانىَ لسةر ثةيروكرنا سيستةمىَ ديموكراسيةتىَ و ئازاديا ذيانا روذنامةظانيىَ وثارتيَن سياسى دهاتة كرن، دةولةتا عيَراقىَ، توركيا و ئيران ذظىَ شةثولىَ بيَبهر نةبوون، هةر سيىَ دةولةتان وةها دان دياركرن كو دىَ ئازاديىَ بو دامةزراندنا ثارتيَن سياسى راطةهينن، بةلىَ نشتمان ثةروةريَن كورد باش دزانين ريَك بو وان ناهيَتةدان كو وان ثارتةكا ئاشكرا هةبيت.
ئةف ئةطةريَن مة لسةرى دياركرين ثالدةريَن بهيَزبوون هزر لدامةزراندنا ثارتةكا ئيَكطرتى ل كوردستانا باشور بهيَتةكرن، لةورا ثارتيَن باشورىَ كوردستانىَ ذلايىَ خوظة حةمزة عةبوللا  دةست نيشانكرن وةك نوينةر بضيت بو ديتنا بارزانى و بةرهةظيا وان ذبو دامةزراندنا ثارتةكا يكطرتى بسةركردايةتيا وى بدةن دياركرن. لةورا كومبونةك بسةركردايةتيا بارزانى و ئةندامةتيا حةمزة عةبدوللا و ئةفسةريَن شورةشطيَر هاتة ئةنجامدان، تيَدا بريار لسةر دامةزراندنا ثارتةكا سياسى هاتة دان، هةروةسا هيَليَن ثانيىَ ييَن بةرنامىَ وىَ ذى هاتنة ظةهاندن، ذبةر بارودوخىَ كومارا كوردستانىَ تيَدا دربازدبووى نةهاتة راطةهاندن.
ذئةظا سةرى بومة دياردبيت كو هزر ل دامةزراندنا ثارتةكا ئيَكطرتى ل باشورىَ كوردستانىَ ل دةسثيَكىَ ل دةف بارزانى و هةظاليَن دطةل دا ثةيدابوو و بدلةكىَ برفره ذلايىَ ثارتيَن سياسيَن باشورىَ كوردستانىَ هاتة قةبولكرن، لةوا لدةمىَ حةمزة عةبدوللا ظةطةرياى بناظىَ بارزانى دئاخفت وهةمى ثارتيَن طورةثانا سياسيا كوردستانىَ، ذبلى لقا ثارتى ديموكراتا كوردستانا روذهةلات ل سوليمانيىَ كو بسروكاتيا ئيبراهيم ئةحمةدى بوو، رازيبوونا خو دياركرن، نةرازيبوون ثتنىَ لسةر دةست نيشانكرنا شيَخ لةتيفى وةك جيَطرىَ ئيَكىَ يىَ بارزانى وكاكا زياد وةك جيَطرىَ دووىَ ذلايىَ ضةند كةسان ظة ثةيدابوو وةكى (جةمال حةيدةرى، سالح حةيدةرى وحةميد عوسمانى...) كو  دان دياركرن ئةف هةردوو كةسة دةربةطةن ناطونجن دطةل بير وباوةريَن وان ييَن ماركسى. وةها ديارة بارزانى دظيا هةمى تةخ وضينيَن كوردستانىَ بةذدار بكةت، شيَخ لةتيف كورىَ شيَخ مةحموودى ية كو نةبتنىَ ل سوليمانيىَ بةرنياسة بةلكو ل هةمى كوردستانىَ ذى هةروةسا كاكا زياد ذى كو ئيَك ذ ئاغةواتيَن مةزنيَن هةوليَرىَ ية. بريَكا هةردووكا بنةكوكا ثارتى دىَ برفرهتربيت.
ل 16 تةباخا سالا 1946 كونطرىَ ئيَكىَ يىَ ثارتى ل مالا سةعيد فةهيم ل بةغدا ثايتةختىَ عيَراقىَ ب ئامةدةبوونا (32) نوينةرا هاتة طريَدان، ثشتى طةنطةشة لسةر ثةيرو و ثروطرامى هاتين كرن طونطرةى برياردا ناظىَ ثارتى بيتة(ثارتى ديمكراتى كورد) و مةلا مستةفا بارزانى وةك سةروكىَ ثارتى وشيخ لةتيف وةك جيَطرىَ ئيَكىَ وكاكة زياد وةك جيَطرىَ دووىَ هاتنة هةلبذارتن. دهةمان دةم دا ليذنا ناوةندى ذظان بةريَزان هاتة ثيَكئينان(حةمزة عةبدوللا، ميرحاج ئةحمةد، جةعفر مةحمةد كةريم، عةلى عةبدوللا، سالح يوسفى، عةبدو لكةريم تةوفيق، رةشيد عةبدولقادر، رةشيد باجةلان، مةلا سةيد حةكيم خانقيني، عةوني يوسف، تاها محيةدين مةعروف و ل دوماهيىَ وةك ئةندامىَ يةدةك عةبدولسةمةد  مةحمةد). ثاشى ليذنا ناوندى ئةف بةريَزة(حةمزة عةبدوللا، جةعفر مةحمةد كةريم، عةلى عةبدوللا، عةبدو لكةريم تةوفيق و رةشيد عةبدولقادر) وةك ليذنا مكتةبا سياسى هةلبذارتن. هةروةسا بريار هاتة دان روذناما رزطارى كة زمان حالىَ ثارتا رزطارى بوو بمينيت وةك زمان حالىَ ثارتى.
ئةطةر بةريَخودانةكا بلةز لسةر ناظيَن ئةنداميَن ليَذنا ناوةندى بكةين دىَ بومة دياربيت كو ذهةمى دةظةريَن باشورىَ كوردستانىَ بوينة، لةورا ثارتى شيا دماوةيةكىَ كيَم دا جهىَ ثىَ خو دناظ جظاكىَ كوردى دا بكةت. ذلايةكىَ ديظة هةردوو ثارتيَن ماركيسييَن شورةش و رزطارى دسةركردايةتيا ثارتى دا زال بوون كو ثتريا ئةندامان ذ وان بوون ثتنىَ ضوار ئةندام ذ ثارتا هيوا هاتن هةلبذارتن ئةف بةريَزة بوون(ميرحاج ئةحمةد،  مةلا سةيد حةكيم خانقيني، سالح يوسفى وعةوني يوسى). دسةر هندىَ را ئةم نةشيَن بيَذين ثارتى ثارتةكا ضةبة رووية يان راستة بةلكو يا نةتوةيي بوو كو ئةف ريَباز بارزانى دخواست كو ئةنداميَن ثارتى دهزر وبيريَن خودا دئازاد بن بةلىَ دهةمان دةمدا بةرذةوةنديا كورد وكوردستانىَ ل ثيَشيا هةمى بةرذةوةنديان بدانن.
كار و ئةركيَن ثارتى ل وى دةمى زور زور طرانبوون، ذلايةكىَ ظة دةمةك نةضوو كومارا كوردستان هاتة ذناف برن وبارزانى دطةل ثتر ذ(500) ثيَشمةرطان بةرةف ئيَكةتيا سوفيتا بةرىَ ضون وشيَخ ئةحمةدى دطةل خيزانيَن بارزانيان خو رادستىَ حكومةتا عيَراقىَ كرن يا كو ذلايىَ خو ظة هةمى بو باشورىَ عيَراقىَ ئاوارةكرين. ديسا حكومةتا عيَراقىَ ل 19 حوزيرانىَ 1947 ضوار ئةفسةريَن هةف ريَبازا بارزانى سيَدارةدان كو كارتيَكرنةكا دةرونيا نةرينى لسةر خةلكىَ كوردستانىَ داثوشاندبوو. ذلايةكىَ ديظة بةرداوم ثارتا شيوعيا عراقىَ هةفدذاتيا ثارتى دكر  و وةك ثارتةكا هةفدذ دطةل بير و باوةريَن ماركسيةتىَ ددا دياركرن. هةروةسا دظى ماوةى دا حكومةتا عيَراقىَ بهةوةكا طرتنىَ يا بةرفره راببوو ذبو طرتنا ئةنداميَن ثارتيَن نهنييَن عيَراقىَ وضةند سةركردةكيَن بالا بةرزيَن حزبا شيوعى سيَدارةدان وةكةكى يوسف سلمان(فهد). ديسا ضةند ئةندامةكيَن بالا بةرزيَن ثارتى ذى طرتن وةكى حةمزة عةبدوللا و ايبراهيم ئةحمةد.
ئةظا مة لسةرى دياركرى، هوكاريَن بهيَزبوون كو ثارتى ض ثيَنطاظيَن شورةشطيَرى نةهاظيَت ثتايبةتى ئةظ ضةندة بارزانى ذى داخواز كربوو، لةوا ثتر ثارتى كار لسةر بةرفرهكرنا بنةكوكا خو يا جةماوةرى دكر، لىَ ئةو ناكوكييَن دناظا سةركردايةتيا ثارتى دا ثةيدابووين بونة ئةطةرىَ سةرةكيىَ لاوازيا رولىَ ثارتى. هظركى دنافبةرا حةمزة عةبدوللاى وايبراهيم ئةحمةدى لسةر سكرتاريةتا ثارتى ثةيدابوو ببهانةيا هندىَ كو وةختىَ حةمزة عةبدوللا هاتى طرتن ذلايىَ ئاسايشا عيَراقىَ ظة زو هاتة بةردانىَ كو طومان لسةر ثةيدابوو كو وى دةست يىَ دطةل ئاسايشىَ هةى، لةوا دخواز ذىَ هاتة كرن بضيتة سوليمانيىَ و سةرثةرشتيا لقا ويَرىَ بكةت ول دةمىَ رازى نةبووى بريارا راطرتنا ئةندامةتيا وى هاتةدان. ثاشى دكونطرىَ سيىَ ثارتى دا هاتة دةريَخستن. ئةوى ذى ذلايىَ خو ظة ثارتةك دامةزراند بناظىَ (ثارتى ديموكراتى كوردستان- بةرةى ثيَشكةوتوو)، وهةردويان روذناما رزطارى وةك زمان حالىَ خو دوةشاندن.
ذلايةكىَ ديظة كونطرىَ سيىَ ثارتى، ئةوىَ ل كةركوكىَ ل كانينا دووىَ سالا 1953 هاتى طريَدان، ثيشكةفتن وطهورينيَن  بةرضاف ئةنجامدان، ناظىَ ثارتى هاتة طوهرين ذ(ثارتى ديمكراتى كورد) بو (ثارتى ديموكراتى كوردستان) بظىَ طهورينىَ خةباتا ثارتى ضارضوظةكىَ بةرفرهتر بخوظة طرت كو ثتنىَ خةباتىَ ذ بو نةتوةيىَ كورد ناكةت بةلكو بو طةل و خاكىَ كوردستانىَ دكةت. ذ بريارييَن دييَن طرنط دامةزراندنا ريَكخراوةيَن جةماوةرييَن كوردستانىَ بوو. هةروةسا بريارا (ماركسى –لينينى)كرنا ريَبازا  ثارتى ذى ذلايىَ كونطرةى ظة هاتة دان. كو بظان طهورينا ثارتى شيا جهىَ خو دناظا جةماوةرىَ كوردستانىَ دا بكةت وهيَدى هيَدى بةركىَ ذبن ثييَن حزبا شيوعي بكيَشيت دوماهيىَ ب رولىَ وىَ يىَ كاريطةر ل كوردستانىَ بينيت.
ثارتى ل سالا 1956 ثيشكةفتنةكا هةرة باش بخوظةديت ثشتى طروثىَ حةمزة عةبدوللاى ل دويف داخوازا بارزانى خو هةلوةشاندى وهاتى دناف ريَزيَن ثارتى دا ظة. هةر  وةسا ل سالا 1957 طروثةكىَ ئةنداميَن بالابةرزيَن كورد وةكى(سالح حةيدةرى، حةميد عوسمان، كمال فوئاد)  ريَزيَن ثارتا شيوعيا عيراقىَ بجه هيَلان وهاتن دناف ريَزيَن ثارتى دا. بهاتنا ظان هةردوو طروثان ضةند طهورينةك ذى هاتن كرن وةكى طهورينا ناظىَ ثارتى بو(ثارتى ديموكراتى يكطرتوى كوردستان) هةروةسا حةمزة عةبدوللا ،سالح حةيدةرى و حةميد عوسمان بونة ئةنداميَن سةركردايةتيا ثارتى.
سةرةراى هندىَ كوثارتى جهىَ خو دناظ جةماوةرىَ كوردستانىَ دا كربوو وبةذدارببوو دناف ضالاكييَن ثارتيَن نشتمانييَن عيَراقىَ دا وةكى خوثيشةدانيَن سالا 1948 دذى ثةيمانا ثورتسموس وراثةرينا سالا 1952، وبهةظرا دطةل ثارتيَن عيَراقىَ بةذدارى هةلبذارتنيَن سالا 1954 دا ببوو، بةلىَ ثارتى بو بةرةيىَ نشتمانى، ئةوىَ ل سالا 1957 ذلايىَ ثارتيَن عيَراقىَ ظة هاتى دامةزراندن ذبو ذنافبرنا حوكمىَ ثاشايةتى ل عيَراقىَ، نةهاتة داخوازكرن ب بيانويا هندىَ كو ثارتى جماوةرىَ خو ل هةمى عيَراقىَ نينة، براستى بةذداربوونا ثارتى نة بدلىَ ثارتا بةعس بوو وةك ثارتةكا عةرةبيا نةتةوةيى، ديسا بدلىَ حزبا شيوعى ذى نةبوو، ضونكى بةذداربوونا ثارتى بديتنا وىَ دانثيَدان ب سةركيَشيا ثارتى ل كوردستانىَ و دةست دانا وىَ ية ذ جةماوةرىَ كوردستانىَ.