الخميس، 16 أبريل 2015

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان
خةلةكا (1) دامةزراندن و رولىَ ثارتى دنافبةرا 1946-1958
          ميَذونظيَسىَ عيَراقىَ يىَ بةرنياس عةبدولرةزاق حةسةنى دبيَذيت:" دوزا مللةتىَ كورد شيَخ مةحموودة وشيَخ مةحموود هةر ئةوة دوزا مللةتىَ كورد" ئةظ طوتن بو ده ساليَن بيستا و سيها ذىَ سةدىَ بيستىَ دىَ يا دروسبيت كو شيَخ مةحموودى بيَطومان رولةكىَ بةرز تيَدا طيَرا، بةلىَ ميَذوويا بزاظا مللةتىَ كورد ل عيَراقىَ هةر ذ دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان ل سالا 1946 وتا سالا 1975 هةر ميَذوويا ثارتى ديموكراتى كوردستان بووية و ميذوويا ثارتى هةر ميَذوويا مللةتىَ كوردة كو تا ئةظرو ذى رولةكىَ بالا بةرز دطورةثانا بزاظا رزطارى خوازا مللةتىَ كورد دا دطيَريت.
طةلةك ذيَدةر دوثاتيىَ لسةر هندىَ دكةن كو بنةكوكا ئيَكىَ يا دامةزراندنا ثارتى ظةدطةريت بو سةردةمىَ بزاظا بارزان سالا 1945، لدةمىَ مةلا مستةفا بارزانى ل 15 كانينا دووىَ سالا 1945 سةركردايةتيةك بو بزاظىَ دامةزراندنى بناظىَ ليَذنا ئازادى، كو ثيَك دهات ذىَ(نورى ئةحمةد تاها، مستةفا خوشناو، ميرحاج ئةحمةد، مةحمةد مةحموود قودسى، عيزت عةبدولعةزيز وخيرالله عةبدو لكةريم). ول دةمىَ بزاظا وان ذناف ضوى بهظرا دطةل بارزانى و ذمارةكا زور يا خةلكىَ بةرةف باذيَرىَ مهابادىَ ل روذهةلاتا كوردستانىَ ضون.
باذيرىَ مهابادىَ ل وى سةردةمى ل ذيَر ئازاديىَ دذييا ودستهةلاداريا قازى محمةدى لىَ بةرقرار بوو، ذبو ثيَشظةبرنا بارىَ سياسى ل روذهةلاتا كوردستانىَ قازى محمةدى دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان – ايران ل 16 شواتا سالا 1945راطةهاند، ضونكى دةرطةهىَ ئةندامةتيىَ ثتنىَ بو خةلكىَ روذهةلاتا كوردستانىَ دستير دابوو، بارزانى و هةظاليَن دطةلدا هزر لدامةزراندنا ثارتةكىَ بوباشورىَ كوردستانىَ كرن.    
ل باشورىَ كوردستانىَ بارودوخىَ سياسى يىَ هاريكاربوو كو ل وى دةمى ضةند ثارتةكيَن سياسى خةباتا نةتةوةيى دكرن وةكى ثارتا هيوا ، رزطارى،  شورةش و لقىَ ثارتا ديموكراتا كوردستانا روذهةلاتىَ كو ل سوليمانيىَ بوو، ضونكى يكطرتى نةبوون  نةشيان جهىَ خو بشيَوةيكىَ بةرفره دناظا جفاكىَ كوردى دا بكةن، لةوا دئامادةبوون ريَزيَن خو يكبطرن و ثارتةكا يكطرتى بدامةزرينن.
ذلايةكىَ ديظة راستة ثارتا شيوعيا عيَراقىَ نيَزكترين ثارت بوو بو مللةتىَ كورد وطةلةك كةسانيَن كورد دناف ريَزيَن وىَ دا ئةندابوون بلىَ ل دويف هيظى وئوميَديَن طةلىَ كورد نةبوو ، لةورا دامةزراندنا ثارتةكا يكطرتى بتايبةتى بسةروكاتيا بارزانى داخوازيا ذمارةكا زورا جظاكىَ كوردى بوو.
هةروةسا ل وى سةردةمى وبتايبةتى ثشتى سةركةفتنا هيَزيَن هةفثيمانان دشةرىَ جيهانيىَ دووىَ دا (1939-1945) مسوطةربووى طةنطةشةكا خورت ل طةلةك دةظةريَن جيهانىَ لسةر ثةيروكرنا سيستةمىَ ديموكراسيةتىَ و ئازاديا ذيانا روذنامةظانيىَ وثارتيَن سياسى دهاتة كرن، دةولةتا عيَراقىَ، توركيا و ئيران ذظىَ شةثولىَ بيَبهر نةبوون، هةر سيىَ دةولةتان وةها دان دياركرن كو دىَ ئازاديىَ بو دامةزراندنا ثارتيَن سياسى راطةهينن، بةلىَ نشتمان ثةروةريَن كورد باش دزانين ريَك بو وان ناهيَتةدان كو وان ثارتةكا ئاشكرا هةبيت.
ئةف ئةطةريَن مة لسةرى دياركرين ثالدةريَن بهيَزبوون هزر لدامةزراندنا ثارتةكا ئيَكطرتى ل كوردستانا باشور بهيَتةكرن، لةورا ثارتيَن باشورىَ كوردستانىَ ذلايىَ خوظة حةمزة عةبوللا  دةست نيشانكرن وةك نوينةر بضيت بو ديتنا بارزانى و بةرهةظيا وان ذبو دامةزراندنا ثارتةكا يكطرتى بسةركردايةتيا وى بدةن دياركرن. لةورا كومبونةك بسةركردايةتيا بارزانى و ئةندامةتيا حةمزة عةبدوللا و ئةفسةريَن شورةشطيَر هاتة ئةنجامدان، تيَدا بريار لسةر دامةزراندنا ثارتةكا سياسى هاتة دان، هةروةسا هيَليَن ثانيىَ ييَن بةرنامىَ وىَ ذى هاتنة ظةهاندن، ذبةر بارودوخىَ كومارا كوردستانىَ تيَدا دربازدبووى نةهاتة راطةهاندن.
ذئةظا سةرى بومة دياردبيت كو هزر ل دامةزراندنا ثارتةكا ئيَكطرتى ل باشورىَ كوردستانىَ ل دةسثيَكىَ ل دةف بارزانى و هةظاليَن دطةل دا ثةيدابوو و بدلةكىَ برفره ذلايىَ ثارتيَن سياسيَن باشورىَ كوردستانىَ هاتة قةبولكرن، لةوا لدةمىَ حةمزة عةبدوللا ظةطةرياى بناظىَ بارزانى دئاخفت وهةمى ثارتيَن طورةثانا سياسيا كوردستانىَ، ذبلى لقا ثارتى ديموكراتا كوردستانا روذهةلات ل سوليمانيىَ كو بسروكاتيا ئيبراهيم ئةحمةدى بوو، رازيبوونا خو دياركرن، نةرازيبوون ثتنىَ لسةر دةست نيشانكرنا شيَخ لةتيفى وةك جيَطرىَ ئيَكىَ يىَ بارزانى وكاكا زياد وةك جيَطرىَ دووىَ ذلايىَ ضةند كةسان ظة ثةيدابوو وةكى (جةمال حةيدةرى، سالح حةيدةرى وحةميد عوسمانى...) كو  دان دياركرن ئةف هةردوو كةسة دةربةطةن ناطونجن دطةل بير وباوةريَن وان ييَن ماركسى. وةها ديارة بارزانى دظيا هةمى تةخ وضينيَن كوردستانىَ بةذدار بكةت، شيَخ لةتيف كورىَ شيَخ مةحموودى ية كو نةبتنىَ ل سوليمانيىَ بةرنياسة بةلكو ل هةمى كوردستانىَ ذى هةروةسا كاكا زياد ذى كو ئيَك ذ ئاغةواتيَن مةزنيَن هةوليَرىَ ية. بريَكا هةردووكا بنةكوكا ثارتى دىَ برفرهتربيت.
ل 16 تةباخا سالا 1946 كونطرىَ ئيَكىَ يىَ ثارتى ل مالا سةعيد فةهيم ل بةغدا ثايتةختىَ عيَراقىَ ب ئامةدةبوونا (32) نوينةرا هاتة طريَدان، ثشتى طةنطةشة لسةر ثةيرو و ثروطرامى هاتين كرن طونطرةى برياردا ناظىَ ثارتى بيتة(ثارتى ديمكراتى كورد) و مةلا مستةفا بارزانى وةك سةروكىَ ثارتى وشيخ لةتيف وةك جيَطرىَ ئيَكىَ وكاكة زياد وةك جيَطرىَ دووىَ هاتنة هةلبذارتن. دهةمان دةم دا ليذنا ناوةندى ذظان بةريَزان هاتة ثيَكئينان(حةمزة عةبدوللا، ميرحاج ئةحمةد، جةعفر مةحمةد كةريم، عةلى عةبدوللا، سالح يوسفى، عةبدو لكةريم تةوفيق، رةشيد عةبدولقادر، رةشيد باجةلان، مةلا سةيد حةكيم خانقيني، عةوني يوسف، تاها محيةدين مةعروف و ل دوماهيىَ وةك ئةندامىَ يةدةك عةبدولسةمةد  مةحمةد). ثاشى ليذنا ناوندى ئةف بةريَزة(حةمزة عةبدوللا، جةعفر مةحمةد كةريم، عةلى عةبدوللا، عةبدو لكةريم تةوفيق و رةشيد عةبدولقادر) وةك ليذنا مكتةبا سياسى هةلبذارتن. هةروةسا بريار هاتة دان روذناما رزطارى كة زمان حالىَ ثارتا رزطارى بوو بمينيت وةك زمان حالىَ ثارتى.
ئةطةر بةريَخودانةكا بلةز لسةر ناظيَن ئةنداميَن ليَذنا ناوةندى بكةين دىَ بومة دياربيت كو ذهةمى دةظةريَن باشورىَ كوردستانىَ بوينة، لةورا ثارتى شيا دماوةيةكىَ كيَم دا جهىَ ثىَ خو دناظ جظاكىَ كوردى دا بكةت. ذلايةكىَ ديظة هةردوو ثارتيَن ماركيسييَن شورةش و رزطارى دسةركردايةتيا ثارتى دا زال بوون كو ثتريا ئةندامان ذ وان بوون ثتنىَ ضوار ئةندام ذ ثارتا هيوا هاتن هةلبذارتن ئةف بةريَزة بوون(ميرحاج ئةحمةد،  مةلا سةيد حةكيم خانقيني، سالح يوسفى وعةوني يوسى). دسةر هندىَ را ئةم نةشيَن بيَذين ثارتى ثارتةكا ضةبة رووية يان راستة بةلكو يا نةتوةيي بوو كو ئةف ريَباز بارزانى دخواست كو ئةنداميَن ثارتى دهزر وبيريَن خودا دئازاد بن بةلىَ دهةمان دةمدا بةرذةوةنديا كورد وكوردستانىَ ل ثيَشيا هةمى بةرذةوةنديان بدانن.
كار و ئةركيَن ثارتى ل وى دةمى زور زور طرانبوون، ذلايةكىَ ظة دةمةك نةضوو كومارا كوردستان هاتة ذناف برن وبارزانى دطةل ثتر ذ(500) ثيَشمةرطان بةرةف ئيَكةتيا سوفيتا بةرىَ ضون وشيَخ ئةحمةدى دطةل خيزانيَن بارزانيان خو رادستىَ حكومةتا عيَراقىَ كرن يا كو ذلايىَ خو ظة هةمى بو باشورىَ عيَراقىَ ئاوارةكرين. ديسا حكومةتا عيَراقىَ ل 19 حوزيرانىَ 1947 ضوار ئةفسةريَن هةف ريَبازا بارزانى سيَدارةدان كو كارتيَكرنةكا دةرونيا نةرينى لسةر خةلكىَ كوردستانىَ داثوشاندبوو. ذلايةكىَ ديظة بةرداوم ثارتا شيوعيا عراقىَ هةفدذاتيا ثارتى دكر  و وةك ثارتةكا هةفدذ دطةل بير و باوةريَن ماركسيةتىَ ددا دياركرن. هةروةسا دظى ماوةى دا حكومةتا عيَراقىَ بهةوةكا طرتنىَ يا بةرفره راببوو ذبو طرتنا ئةنداميَن ثارتيَن نهنييَن عيَراقىَ وضةند سةركردةكيَن بالا بةرزيَن حزبا شيوعى سيَدارةدان وةكةكى يوسف سلمان(فهد). ديسا ضةند ئةندامةكيَن بالا بةرزيَن ثارتى ذى طرتن وةكى حةمزة عةبدوللا و ايبراهيم ئةحمةد.
ئةظا مة لسةرى دياركرى، هوكاريَن بهيَزبوون كو ثارتى ض ثيَنطاظيَن شورةشطيَرى نةهاظيَت ثتايبةتى ئةظ ضةندة بارزانى ذى داخواز كربوو، لةوا ثتر ثارتى كار لسةر بةرفرهكرنا بنةكوكا خو يا جةماوةرى دكر، لىَ ئةو ناكوكييَن دناظا سةركردايةتيا ثارتى دا ثةيدابووين بونة ئةطةرىَ سةرةكيىَ لاوازيا رولىَ ثارتى. هظركى دنافبةرا حةمزة عةبدوللاى وايبراهيم ئةحمةدى لسةر سكرتاريةتا ثارتى ثةيدابوو ببهانةيا هندىَ كو وةختىَ حةمزة عةبدوللا هاتى طرتن ذلايىَ ئاسايشا عيَراقىَ ظة زو هاتة بةردانىَ كو طومان لسةر ثةيدابوو كو وى دةست يىَ دطةل ئاسايشىَ هةى، لةوا دخواز ذىَ هاتة كرن بضيتة سوليمانيىَ و سةرثةرشتيا لقا ويَرىَ بكةت ول دةمىَ رازى نةبووى بريارا راطرتنا ئةندامةتيا وى هاتةدان. ثاشى دكونطرىَ سيىَ ثارتى دا هاتة دةريَخستن. ئةوى ذى ذلايىَ خو ظة ثارتةك دامةزراند بناظىَ (ثارتى ديموكراتى كوردستان- بةرةى ثيَشكةوتوو)، وهةردويان روذناما رزطارى وةك زمان حالىَ خو دوةشاندن.
ذلايةكىَ ديظة كونطرىَ سيىَ ثارتى، ئةوىَ ل كةركوكىَ ل كانينا دووىَ سالا 1953 هاتى طريَدان، ثيشكةفتن وطهورينيَن  بةرضاف ئةنجامدان، ناظىَ ثارتى هاتة طوهرين ذ(ثارتى ديمكراتى كورد) بو (ثارتى ديموكراتى كوردستان) بظىَ طهورينىَ خةباتا ثارتى ضارضوظةكىَ بةرفرهتر بخوظة طرت كو ثتنىَ خةباتىَ ذ بو نةتوةيىَ كورد ناكةت بةلكو بو طةل و خاكىَ كوردستانىَ دكةت. ذ بريارييَن دييَن طرنط دامةزراندنا ريَكخراوةيَن جةماوةرييَن كوردستانىَ بوو. هةروةسا بريارا (ماركسى –لينينى)كرنا ريَبازا  ثارتى ذى ذلايىَ كونطرةى ظة هاتة دان. كو بظان طهورينا ثارتى شيا جهىَ خو دناظا جةماوةرىَ كوردستانىَ دا بكةت وهيَدى هيَدى بةركىَ ذبن ثييَن حزبا شيوعي بكيَشيت دوماهيىَ ب رولىَ وىَ يىَ كاريطةر ل كوردستانىَ بينيت.
ثارتى ل سالا 1956 ثيشكةفتنةكا هةرة باش بخوظةديت ثشتى طروثىَ حةمزة عةبدوللاى ل دويف داخوازا بارزانى خو هةلوةشاندى وهاتى دناف ريَزيَن ثارتى دا ظة. هةر  وةسا ل سالا 1957 طروثةكىَ ئةنداميَن بالابةرزيَن كورد وةكى(سالح حةيدةرى، حةميد عوسمان، كمال فوئاد)  ريَزيَن ثارتا شيوعيا عيراقىَ بجه هيَلان وهاتن دناف ريَزيَن ثارتى دا. بهاتنا ظان هةردوو طروثان ضةند طهورينةك ذى هاتن كرن وةكى طهورينا ناظىَ ثارتى بو(ثارتى ديموكراتى يكطرتوى كوردستان) هةروةسا حةمزة عةبدوللا ،سالح حةيدةرى و حةميد عوسمان بونة ئةنداميَن سةركردايةتيا ثارتى.
سةرةراى هندىَ كوثارتى جهىَ خو دناظ جةماوةرىَ كوردستانىَ دا كربوو وبةذدارببوو دناف ضالاكييَن ثارتيَن نشتمانييَن عيَراقىَ دا وةكى خوثيشةدانيَن سالا 1948 دذى ثةيمانا ثورتسموس وراثةرينا سالا 1952، وبهةظرا دطةل ثارتيَن عيَراقىَ بةذدارى هةلبذارتنيَن سالا 1954 دا ببوو، بةلىَ ثارتى بو بةرةيىَ نشتمانى، ئةوىَ ل سالا 1957 ذلايىَ ثارتيَن عيَراقىَ ظة هاتى دامةزراندن ذبو ذنافبرنا حوكمىَ ثاشايةتى ل عيَراقىَ، نةهاتة داخوازكرن ب بيانويا هندىَ كو ثارتى جماوةرىَ خو ل هةمى عيَراقىَ نينة، براستى بةذداربوونا ثارتى نة بدلىَ ثارتا بةعس بوو وةك ثارتةكا عةرةبيا نةتةوةيى، ديسا بدلىَ حزبا شيوعى ذى نةبوو، ضونكى بةذداربوونا ثارتى بديتنا وىَ دانثيَدان ب سةركيَشيا ثارتى ل كوردستانىَ و دةست دانا وىَ ية ذ جةماوةرىَ كوردستانىَ. 

ليست هناك تعليقات:

إرسال تعليق