الخميس، 16 أبريل 2015

خةلةكا (3) ثارتى وبةرةى نشتماتى ل عيَراقىَ ثاش شورةشا 14 تيرمةهىَ 1958

بهةلكةفتا بورينا(67)سالا لسةر دامةزراندنا ثارتى ديموكراتى كوردستان
خةلةكا (3) ثارتى وبةرةى نشتماتى ل عيَراقىَ ثاش شورةشا 14 تيرمةهىَ 1958
ثارتيَن سياسيَن عيَراقىَ، هةر ئيَكىَ ذبةر ئةطةرةكىَ، ريَك نةدان ثارتى بضيتة دناف بةرةى نشتمانى دا ئةوىَ ثارتيَن(شيوعى، ئيستقلال، نشتمانى ديموكراتى وبةعس) ل شواتا سالا 1957 ثيَكئيناين ذبو ذنافبرنا رذيَما ثاشايةتى ل عيَراقىَ، بةلىَ ثشتى ثةربابوونا شورةشا 14 تيرمةهىَ وبتايبةتى ثشتى بارزانى ظةطةريايى عيَراقىَ و وىَ ثيَشوازيا زور طةرما ذلايىَ عةبدولكةريم قاسمى بو وى هاتى كرن، سةنطا ثارتى ذى دطورةثانا سياسيا عيَراقىَ بشيَوةيةكىَ طشتى وكوردستانىَ دا بشيَوةيةكىَ تايبةت زور بهيَزكةت، ئيَدى ثارتيَن سياسييَن عيَراقىَ نةدشيان ثارتى فةراموش بكةن، لةوا هاتة داخوازكرن بو ساخكرنا بةرةيىَ نشتمانى ل ضريا دووىَ سالا 1958.
ذئاليةكىَ ديظة ثةيوةندى دنافبةرا ثارتا شيوعى وثارتى زور خوشبوون و ثيمانةكا هةظالينيىَ وهاريكاريىَ دنافبةرا وان دة هاتة موركر. و ل دةمىَ ثارتيَن عيَراقىَ ل 27 كانينا دووىَ سالا 1959، ذبو ساخكرنا بيرةوةريا راثةرينا كانينا دووىَ سالا 1948، كومظةبووين  داخواز ذ ثارتى ذى كرن بةذدارببيت، ل دوماهيا ظىَ ئاهنطىَ ضةند بريارةكيَن هاوبةش هاتن راطةهاندن، ذوانا:" ئةم ئالايىَ برايةتيا كورد و عةرةبا بلندكةين و هةولا ثاراستنا مافيَن نةتةوةييَن مللةتىَ كورد دناف ضارضوظىَ عيَراقىَ دا دكةين".
بةلىَ بارىَ سياسى ل عيَراقىَ هيَدى هيَدى بةرةف لاوازيىَ دضو، بتايبةتى ثشتى وىَ هةظركيا دنافبةرا عةبدولكةريم قاسمى وعةبدولسةلام عارفى دا ثةيداووى لسةر ضاوانيا ثةيوةندييَن عيَراقىَ دطةل كومارا عةرةبيا يكطرتى ئةوا دنافبةرا مسرىَ وسوريىَ دا هاتى دروستكرن، عةبدولسةلام عارفى داخواز دكر عيَراق ذى بضتة دطةل بةلىَ عةبدولكةريم قاسم دذى ضونا عيَراقىَ بوو. ثارتيَن سياسى ذى بونة دوو بةش ثارتيَن نةتةوةى وةكى ئيستقلال وبةعس هاندانا سةلامى دكرن و شيوعى وثارتى هاندانا قاسمى دكرن. ئةظىَ هةظركيىَ ظةريَذيَن زور خراب ل دويف خو هيَلان وسةنطا ثارتيَن سياسى ل عيَراقىَ بشيَوةيةكىَ طشتى لاوازكر وقاسم ذى بةرةف ديكتاتوريةتىَ ثالدا.
ثشتى لادانا ثارتيَن نةتةوةى ل عيَراقىَ، بةرةيكىَ نشتمانى ذىَ ثارتيَن شيوعى نشتنمانيا ديموكراتى و ثارتى ل 28 حزيرانا سالا 1959 هاتة ثيَكئينان، دنامةيةكىَ دا، كو (163) نوينةريَن ثارتيَن سياسى وريَكخراويَن جةماوةرى وروذنامةظانان واذو كربوو، بو عةبدولكةريم قاسمى هاتة هنارتن. ئةو ئةنداميَن ثارتى ئةظيَن بةيانامة واذوكرين ئةظة بوون( حةمزة عةبدوللا، نورى شاويس، خةسرو تةوفيق، نةذاد ئةحمةد عةزيز ئاغا، سالح حةيدةرى، شةمسةدين موفتى، سةبغةتوللا مزورى و مةحمةد كةريم فةتحوللا).
بةلىَ عةبدولكةريم قاسمى ض ثيتة ببةرةى نةدا، ولدةمىَ ثارتا شيوعى داخوازا بةذداريكرنىَ دحكومةتىَ دا كرى، قاسمى داخواز ذ ثارتيَن سياسى كر كاريَن خو براوةستينن، ثتنىَ ثارتا نشتمانيا ديموكراتى كاريَن خو راوةستاندن، وهةردوو ثارتيَن شيوعى وثارتى دذى داخوازا قاسمى راوةستان وبتوندى رةخنة ل هةلويستىَ ثارتا نشتمانى طرتن.
هةذى طوتنىَ بيَذين ل وى دةمى  هةظركيةكا دذوار دنافبةرا طروثىَ حةمزة عةبوللاى، سالح حةيدةرى، حةميد عوسمان و نةذاد عةزيز ئاغاى، و طروثىَ ئيبراهيم ئةحمةدى وجةلال تةلةبانى، دا هةبوو. طروثىَ حةمزةى دخواست هةلويست ثارتى دطةل هةلويستىَ ثارتا شيوعى بيت، بةلىَ طروثىَ ئيبراهيم ئةحمةدى دظيان هةلويستىَ وان دطةل قاسمى بيت. ئةظىَ ضةندىَ كاريطةريةكا خراب لسةر رولىَ ثارتى، دهةمى بةياظان دة، كربوو. لةوا بارزانى سنورةكا بو ظىَ هةظركيىَ دانا وحةمزة عةبوللا و دةستةكا وى ذ ثارتى كرنة دةر، ثشتى رازينةبوين ل دويف داخوازيا وى كومبونا ليذنا ناوةندى بهيَتة طريَدان ذبو ضارةسةركرنا كيَشةين نافخوييَن ثارتى.
قاسم بةرداوم بوو لسةر ثةيداكرنا دوبةرةكيىَ دناف ثارتيَن سياسى دا تا شياى كونترولىَ لسةر هةمى ذيانا سياسى بكةت. ثارتى ذلايىَ خوظة ضةندين جارا لسةر لاثةريَن روذناما خةبات داكوكى لسةر طرنطيا دروستكرنا بةرةيةكىَ نشتمانى دكر، ضةندين وتار ل دور ظىَ ضةندىَ بةلاظةكرن، تيَدا موفايىَ طرنطيا بةرةيىَ نشتمانى ذبو ثيَشظةبرنا ذيانا سياسى ونهيَلانا كوسثيَن دريَكا وىَ دا ب دريَذى شروظةدكر. وداخواز ذ قاسمى كر ئةو سةرثةرشتيا دامةزراندنا بةرةيىَ نشتمانى بكةت وطوت:" ذبةركو تو دطةل ض ثارتيَن سياسى نينى وسةروكىَ هةمى وةلاتيىَ وهةمى ثارتيَن سياسى دىَ ل دويف داخوازيا تة هيَن". بةلىَ قاسم بةردةوام بوو لسةر سياسةتا خو ذبو لاوازكرنا هةر طروثةكىَ سياسى، وطةلةك هةول دان دوبةرةكيىَ دناف ثارتى دا ثةيدابكةت بتايبةتى دنافبةرا سةروك و سكرتيَرىَ ثارتى، ل دور ظىَ ضةندىَ ئيبراهيم ئةحمةد دبيَذيت: ل دةمىَ ئةز دضويم دةف قاسمى تشتةك دطوتة من ول دةمىَ بارزانى ذى دضوى دةف تشتةك دى دطوتىَ.
ثشتى راطةهاندنا ذيانا ثارتايةتى ل كانينا دووىَ سالا 1960، ثارتى  بهةوةكا مةزن لسةر روثةليَن روذناما خةبات رابوو ذبو دامةزراندنا بةرةيةكىَ نشتمانى دنافبةرا ثارتيَن سياسييَن عيَراقىَ دا،  بةلى قاسم بةردةوام بوو لسةر لاوازكرنا ثارتيَن سياسى، ماوةيةك ثيَظة نةضو بهةوةكا طرتنا ئةنداميَن ثارتى رابوو، ل دةسثَكىَ سالح يوسظى طرت وبةردةوام بوو لسةر طرتنا ئةنداميَن ثارتى تا دةسثيَكا سالا 1961 ل دةمىَ سكرتيَرىَ ثارتى ئيبراهيم ئةحمةد طونهباركرى بكوشتنا سةديق ميرانى لشةقلاوة، ول دةمىَ خو نةداى دةستيَن حكومةتىَ، برياردا روذناما خةبات بطريت ببهانويا هندىَ كو جهىَ سةرنظيسةرىَ وىَ كو ئيبراهيم ئةحمةدة يىَ ديار نينة،  ل 28 ئادارا سالا 1961 ذمارا دوماهيىَ ذ روذناما خةبات دةركةفت ثاشى دةرطةهىَ وىَ هات داخستن.

بثةرثابوونا شورةشا ئةيلولىَ ل 11 ئةيلولىَ ئيَدى ثارتيَن سياسى ل عيَراقىَ نةشيان ض بةريَن نشتمانى دروست بكةن، و دوماهيك هةول ل ضريا دووىَ سالا 1962 هاتة كرن، بةلىَ  ئةوىَ ذى سةرنةطرت.

ليست هناك تعليقات:

إرسال تعليق